This is a digital copy of a book that was prcscrvod for gcncrations on library shclvcs bcforc it was carcfully scanncd by Googlc as part of a projcct
to make the world's books discoverablc onlinc.
It has survived long enough for the copyright to cxpirc and thc book to cntcr thc public domain. A public domain book is one that was never subjcct
to copyright or whose legal copyright term has expircd. Whcthcr a book is in thc public domain may vary country to country. Public domain books
are our gateways to the past, representing a wealth of history, cultuie and knowledge that's often difficult to discovcr.
Marks, notations and other maiginalia present in the original volume will appear in this flle - a reminder of this book's long journcy from thc
publishcr to a library and fmally to you.
Usage guidelines
Googlc is proud to partncr with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to thc public and wc arc mcrcly thcir custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing tliis resource, we liave taken stcps to prcvcnt abusc by commcrcial partics, including placing lcchnical rcstrictions on automatcd qucrying. Wc also ask that you:
+ Make non-commercial use ofthefiles Wc dcsigncd Googlc Book Scarch for usc by individuals, and wc rcqucst that you usc thcsc filcs for personal, non-commercial purposes.
+ Refrainfivm automated querying Do nol send aulomatcd qucrics of any sort to Googlc's systcm: If you arc conducting rcscarch on machinc translation, optical character recognition or other areas where access to a laige amount of tcxt is hclpful, plcasc contact us. Wc cncouragc thc use of public domain materials for these purposes and may be able to help.
+ Maintain attributionTht GoogXt "watermark" you see on each flle is essential for informingpcoplcabout thisprojcct and hclping thcm lind additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.
+ Keep it legal Whatcvcr your usc, rcmember that you are lesponsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just bccausc wc bclicvc a book is in thc public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other countrics. Whcthcr a book is still in copyright varies from country to country, and wc can'l offer guidance on whether any speciflc usc of any speciflc book is allowed. Please do not assume that a book's appearancc in Googlc Book Scarch mcans it can bc uscd in any manncr anywhere in the world. Copyright infringement liabili^ can be quite severe.
About Google Book Search
Googlc's mission is to organizc thc world's information and to makc it univcrsally acccssiblc and uscful. Googlc Book Scarch hclps rcadcrs discovcr thc world's books whilc hclping authors and publishcrs rcach ncw audicnccs. You can scarch through thc full icxi of ihis book on thc wcb
at|http://books.qooqle.com/|
Informazioni su questo libro
Si tratta della copia digitale di un libro chc pcr gcncrazioni t stato conservata negli scafrali di una bibliotcca prima di csscrc digitalizzato da Googlc
ncirambito del progetto volto a rendcrc disponibili onlinc i libri di tutto il mondo.
Ha sopravvissuto abbastanza per non esseie piti protetto dai diritti di copyriglit e diventare di pubblico dominio. Un libro di pubblico dominio t
un libro clie non h mai stato protetto dal copyriglit o i cui termini legali di copyriglit sono scaduti. La classificazione di un libro come di pubblico
dominio pu6 variare da paese a paese. I libri di pubblico dominio sono Tanello di congiunzione con il passato, rapprcscnlano un palrimonio slorico,
culturale e di conoscenza spesso difflcile da scoprire.
Commenti, note e altre annotazioni a margine presenti nel volume originalc compariranno in qucsto lilc. comc tcstimonianza dcl lungo viaggio
pcrcorso dal libro, daireditore originale alla biblioteca, per giungere flno a tc.
Linee guide per l'utilizzo
Google h orgoglioso di essere il partner delle bibliotcchc pcr digitalizzarc i materiali di pubblico dominio e renderli universalmente disponibili. I libri di pubblico dominio appartengono al pubblico c noi nc siamo solamcntc i custodi. TUttavia questo lavoro h oneroso, pertanto, per potcr continuare ad offrire questo servizio abbiamo prcso alcunc iniziativc pcr impcdirc Futilizzo illecito da partc di soggctti commcrciali, comprcsa rimposizione di restrizioni sulFinvio di qucry automatizzatc. Inoltrc ti chiediamo di:
+ NonfareunusocommercialediquesiifileAbbiamoconcepiloGooglcRiccrcnLihn pcr Fusodapartcdci singoli utcnti privati c ti chicdiamo di utilizzare questi flle per uso personale e non a flni commerciali.
+ Non inviare query auiomaiizzaie Non inviare a Google query automatizzate di alcun tipo. Se stai effettuando delle ricerche nel campo dclla traduzione automatica, del riconoscimento ottico dei caratteri (OCR) o in altri campi dove necessiti di utilizzare grandi quantit^ di tcsto. ti invitiamo a contattarci. Incoraggiamo Fuso dei materiali di pubblico dominio per questi scopi e potremmo esserti di aiuto.
+ Conserva lafiligrana La "flligrana" (watermark) di Google che compare in ciascun flle t csscnzialc pcr informarc gli u tcnti su qucsto progctto c aiutarli a trovare materiali aggiuntivi tramite Google Ricerca Libri. Non rimuoverla.
+ Fanne un uso legale Indipcndcntcmcntc dalFudlizzo che ne farai, ricordati che h tua responsabilit^ acceitati di fame un uso l^alc. Non dare per scontato chc, poichd un libro t di pubblico dominio per gli utenti degli Stati Uniti, sia di pubblico dominio anche per gli utcnti di altri paesi. I criteri che stabiliscono se un libro h protetto da copyright variano da Paese a Paese e non possiamo offrire indicazioni sc un determinato uso del libro h consentito. Non dare per scontato che poich^ un libro compare in Google Ricerca Libri cid signiflchi chc puf) essere utilizzato in qualsiasi modo e in qualsiasi Paese del mondo. Le sanzioni per le violazioni del copyright possono essere molto sevcrc.
Inforniazioni su Google Ricerca Libri
La missione di Google h oiganizzare lc informazioni a livello mondiale e renderle universalmente accessibili e fmibili. Google Ricerca Libri aiuta i lettori a scoprire i libri di tutto il mondo e consente ad autori ed editori di raggiungerc un pubblico piCi ampio. Puoi cfrcttuarc una riccrca sul Wcb neirintero testo di questo libro dalhttp: //books.qoogle.coml
I
'BX
1
I
[emmanuele/cerchiari
CAPELLANI PAPAE ET APOSTOLIGAE SEDI8
AUDITOHES CAUSARUM SAGRI PALATII APOSTOLIGI
si:u
SACRA ROMANA ROTA
AB ORIGINE AD DIEM USQUE 20 SEPTEMBRIS 1870
• ^«-
RELATIO HISTORICA - lURIDICA
VOLUMEN III
ROMAE
TYPIS POLYGLOTTIS VATICANIS
MCMXIX
- A.J
EMMANUELE CERCHIARI
GAPELLANI PAPAE ET APOSTOLICAE SEDI8
AUDITORES GAUSARUM 8AGRI PALATU AP08T0LIGI
SEU
SACRA ROMANA ROTA
AB ORIGINE AD DIEM USQUE 20 SEPTEMBRIS 1870
RELATIO HISTORICA - lURIDICA
VOLUMEN III
ROMAE
TYPIS POLYGLOTTIS VATICANIS
MCMXIX
CAPELLANI PAPAE ET AP08T0LICAE SEDIS
AUDIT0RE8 GMiSARUM SAGRI PALATII APOSTOLIGI
SEU
SACRA ROMANA ROTA
AB ORIGINE AD DI£M USQUE 20 SEPTEMBRIS 1870
• t
RELATIO HISTORICA - lURIDICA
DOCUMENTA
ROMAE
TYPIS POLYGLOTTIS VATICANIS
MCMXIX
IMPRIMATUR : Fr. Albbrtus Lepidi, Ord. Praed., 5. A A. Magister,
IMPRIMATUR: t losEPHUS Palica, Archiep. Philippen., Vices gerens.
Auctor sibi vindicat et rcservat omnia iura proprletatis ad tramites vigentlum legum.
PRAEFATIO AD LECTOREM
§1-
Ratio huius operis tertiae partis.
1. - Quae duobus antecedentibus voluminibus tradidi invicte probandi, ac praecipue plenam undequaque genuinamque gloriosi Sacrae Romanae Rotae tribunalis et collegii figuram et historiam pandendi causa, historici fontes, seu documenta, sive typis editi iam, sive inediti adhuc, colligendi in unum et publici luris faciendi erant.
2. - Nimia enim vel nova prorsus vel in tot tantisque iis quae hactenus tradita et retenta ab auctoribus etiam maximae notae de s. r. Rota fuerunt, discrepantia exponere me, omnium minimum, ratio historica coegit, ut prudenti credula diflficile videantur, si sola haud famigeratoris hominis, etsi crejbris fontium citationibus vallata, auctoritate fuissent proposita.
3. - Eo autem magis, quod edita documenta, ut plurimum, in operibus continentur quae, saltem ad praesens, numero paucae Bibliothecae possident; inedita vero, ad unum iacent rotale Ar- chivium: omnia igitur longe maiori legentium parti consultationibus impervia.
4. - Deinde, ni documenta et collegisspm et in unum collecta typis vulgassem, consequutum fuisset, ab opere quin s. r. Rota lucem mutuaretur, involveretur potius tenebris: siquidem humanum est, libentius vetera et vulgo retenta sustinere et defendere, quam nova ab novo homine narrata amplecti.
5. - Ceterum fontes illos tanta sapientia fulgere, adeoque nitide subiectum illustrare persuasum est, ut melius queat nemo : quapropter vere historia s. r. Rotae condita dici non posset, si documentorum rotalium coUectionem confici, aut confectam typis publici iuris fieri praetermissum fuisset.
VI Praefatio ad lectorem
Quaenam documenta, ante Martini V pontificatum edita,
heic coUecta sint.
6. - Profecto non aeque oninia quot adhuc rotalia documenta supersunt eiusdem utilitatis esse, animo facile hauritur: ideo indiscri- minatim omnia et singula in unum legere et vulgare non oportuit; sed dumtaxat quae necessaria aut vere utilia instituto visa sunt.
7. - Opere vero hoc in perficiendo, id mihi - rei vel ipsa neces- situdine expostulante - constitutum est, ut per id aevi spatium quod ab origine tribunalis nostri ad pontificatum usque Martini V defluxit, cum speciale propriumque archivium defuerit, ea tantummodo huic meae collectioni documenta insererem, quibus satis origo, natura, potioresque historicae tribunalis evolutiones vicissitudinesque ostende- rentur et comprobarentur : si quae superaddidissem, collector fuisscm otiosus.
8. - Haec quidem quaeritanda erant huc illucque, ubi scilicet genuina apostolicae Cancellariae - cui tribunal nostrum tunc tem- poris, uti pars corpori, maxime adhaesit - inveniri documenta pote- rant. Ideo in Regestris RR. Pontificum, quibus (uti in prima operis parte ostendi) ea sacri tribunalis acta inseri solemne fuit quae, data opportunitate, vim generalis legis nancisci possent. - Et facto ex iisdem Regestris heic tradita documenta exscripsi.
§ ni.
De citationibus.
9. - Ista fere omnia publici iuris lamdiu facta reperii sive opera praecipue celebris Bahitii', sive scholarum gallicanarum Romae, Athena- rum etc, vel Germanorum etc. : ast omnia cum originali litera exem- plarium, hodie Archivio Vaticano manentium, contuH et religiose auscultavi: quae ne legentem laterent, unicuique meae collectionis documento post praepositum brevius argumentum, praeposui citatio- nem : Arch. Vat., indigitata illius archivii speciali atque specifica eius- dem documenti sede.
10. -- Huic aliam vel alias citationes subnexui, illius nempe vel illorum operum quibus fidelius documentum in lucem prodiit. Con- sulto plures ceteras citationes quae interdum fieri poterant, omisi:
Prctefatio ad lectarem vii
hae ad documenti singuli historiam publicationis spectant et admodum conferunt, non autem ad generalem historiam sacri tribunalis. Hanc ego, non autem illam, condidi: instituto meo igitur necessaria et suffi- ciens uniuscuiusque documenti integritas est et genuina authenticitas ; huic satagere oportebat, et sategi reipsa, ut tuto asserere possim, me documenta singula legenti praebere ad verbum concordantia cum textibus a quibus fideliter eorum unumquodque exscriptum est.
§ IV. Methodus sequuta in exscribendis documentis.
11. — Exscriptionis autem fidelitati me defuisse non sum arbi- tratus, morem ad unguem modernorum non sequutus quibus veluti canon est, unumquodque documentum ita exscribere, ut certis spe- cialibus graphicis signis innuantur verborum abbreviationes in textu occurrentes, transitus ab una ad alteram paginam, et huius generis alia. Si huic regulae semper et in omnibus obtemperassem praeser- tim quoad textus Archivii Rotae, specialibus moribus Notariorum scriptos, tot tamque diversis graphicis signis mihi utendum fuisset, ut difficilis admodum illorum impressio et lectio evasisset. Curae tamen mihi fuit regulae adhaerere ubi incerta mihi fuit abbrevia- tionis interpretatio : eadem quidem ratione me gessi quoad orthogra- phiam, quam tunc. tantum immutavi, quum mihi visa est certe errata vel prorsus inconcinna. - Ceterum, hoc in opere documenta publi- cantur non praecise et praecipue ut publicentur (quod sedulo per- pendi vellem); sed primo et principaliter ut lectoribus praesto sint tuta fundamenta et argumenta duobus praecedentibus operis tomis expositorum. Profecto documentorum genuinitas, historiae doctrinaeque veritas et purities num nutent vel concidant, si (exempli ergo) ver- bum € Cattsa>, maiuscula initiali litera in textu scriptum, in exscri- ptione mea legatur « causa > ? si verbum « n.rum > , legatur simpli- citer € nostrum > non autem € n\ost]rum > , et « sedes apostolica > legatur potius < Sedes Apostolica > etc. ?
§ V. De rotalis Archivii documentorum coUectione.
12. - Rotalia vero documenta Archivii Rotae distinguuntur in duas veluti series: quaedam publici iuris facta, quaedam inedita adhuc.
VIII Praefatio ad lectoretn
13. - IUorum pars maxima RR. Pontificum Constitutiones sunt quae sive a privatis auctoribus suis operibus, sive editionibus BuUarii Romani insertae fuerunt. Hae ad Archivium Rotae vel in copia, ut plu- rimum simplici, vel in suo originali asservantur. Universas ego ex textu rotalis Archivii exscripsi cum eoque auscultavi. Ubi autem con- tigit Archivii rotalis simplicem copiam minus accurate exaratam fuisse, tunc vel textus Archivii Vaticani inspexi et auscultavi, vel literam accuratioris editionis Bullarii Romani: ubi incerta mihi lectio visa est, rotalem textum sum sequutus : hoc Rota usa fuit ; igitur hic nobis potior ceteris esse debet. De mea ratione agendi singulo in casu testi- monium esto unicuique documento post argumentum prima praepo- sita citatio.
14. - Inedita autem rotalis Archivii magna ex parte originalia sunt: horum series RR. Pontificum ordinationibus, mandatis, epi- stoliis etc, atque praesertim adnotationibus Diariorum constat: uber
■
quidem documentorum messis, quae nonnisi sedula consideratione poterat legenti praeberi, ne nimietate sua opus inutile redderet. Ita ergo me gessi ut, quantum possibile fuit, non una desideraretur Diariorum adnotatio, qua vel notatu dignum factum aliquod testi- ficaretur, vel directe aut indirecte illustraretur aliquis Rotae stilus.
15. - Universa vero coUectio huius voluminis non per se stat, neque sola accipienda est. Complura s. r. Rotae documenta sive ex integro, sive summatim, publicata sunt duobus antecedentibus volu- minibus: in complementum publicationis, simul et fn argumentum con- flata eorum quae in praedictis exposita sunt, istorum pars est cumque istis unum efformat. Deinde, uti duo illa volumina sine hoc tertio, ita tertium hoc absque illis consistere nequit. Deinde etiam possibile fuit aliquot documentorum hoc quoque in volumine tantum summam referre ; aliorum, e contra, ex integro et per extensum textum descri- bere necesse fuit.
§ VI.
16. - Cum autem collectio, minima eius parte excepta, documentis Archivii Rotae coalescat, nonnulla praemissis sequi operis praetium est
de rotali Archivio.
17. - Rotale Archivium ad Vaticanum existens, duodecim constat cubiculis quae rotalibus documentis redundant. Ex his vetustiora - aliquot demptis bullis Romanorum Pontificum - sub ipso Martino V prodierunt : novissima vero annum praeseferunt 1870, die 20 septembris.
Praefatio ad lectorem ix
i8. - Non omnia quidem et singula quot per hos 491 annos documenta edita sunt, hodie manere Archivio persuasum est: com- plura deperdita fuisse Notariorum incuria, Clemens X iam suo tem- pore deplorabat: plurima vero a Romanae Reipublicae copiis quae anno 1 849 sta^ionem generalem (vulgo : quartier generale) inibi consti- tuerant, pessum data sunt; quin heic multis describam verbis detri- menta quot et quanta capierant a murium imbriumque ira cui chartae obnoxiae fuerunt per quamplures annos postquam e Parisiis (quo cum ceteris s. sedis Archiviis et Rotae Galli detulerant anno 1809) Romam anno 1818 reversae sunt. *
1 9. - Hisce tamen non obstantibus, duodecim illa cubicula chartis redundant, et si forte alicuius adiuncti scripta testimonia ideo desi- derentur, quae chartae manent ad historiam tribunalis condendam maximo auxilio sunt.
" Arch. Rot, Diarium Camerale, die 7 sep. 1818. - En quae scribebat Emo Car- dinali Gamberinio, Status ab internis arcanis, Cosmas de Cursiis (Corsi), Decanus, sub die 30 iunii 1835: « (L'Archivio) nel 1820 per superiore determinazione lu « confusamente trasportato in alcune soffitte presso il Museo Vaticano, in modo che « si h ridotto e va tuttodl riducendosi in uno stato di deplorevole rovina, la quale « compromette la conveniensa del Tribunale e del Governo istesso in faccia al « publico » (Arch. Rot., Lettere). Et idem De Cursiis in Lihro S, Rotae, mense ianuario 1842, quo ad Cardinalatus dignitatem evectus est, testatur: «Chartas ac « monumenta Rotalis Archivii quae vicissitudine temporum extra sedem suam « abducta, pulvere ac situ squalentia, confuse agglomerata, imbribus ac muribus « obnoxia humi iacebant, mens mihi fuit in pristinum locum apud Vaticanas aedes « restituere, atque ordine per materias ac tempora digerere. Propterea, post recu- « peratum multo labore antiquum Archivii locum, translatisque chartis, in pluteis « ad rem confectis eas asservari et distribui curavi, commisso prius munere An- «tonio Gadotti ac Laurentio Alibrandi, S. Tribunalis Notario». Laurentius Ali- brandi operi incubuit, adscito in partem laboris Seraphino Marinelli. - In quodam
Rapporto sine data, haec narrat Decanus: « Nel 1849, neUa sovversione del
Gk>verno Pontificio e nella colluttazione della Republica Romana colla Francese Republica, la quale Veniva per ritornare al Papa i suoi temporali Dominii, nelle scanze di detto Archivio che sono situate nella tabbrica dei giardini Vaticani, quasi a contatto delle Civiche Mura, si venne stanzionata dalla Republica Romana
la Civica Mobilizzata questa falange militare era ospitata neirArchivio Rotale,
ed ognuno di buon senso pu6 immaginare qual fosse la cura e la custodia che ne portasse dal suo contenuto che riguardava materie e cose deirodiata Religione. Buste, Filze, carte e scaffali vennero atterrati; le carte e le buste stracciate, ammontate ed in parte bruciate e disperse; gli scaffali convertiti ad altri usi neiravanzo del fuoco e tutto qucsto prezioso Archivio manomesso e disperso. Si narra dal Notaro delle Cancellerie Rotali, Serafino Marinelli, che dopo tali luttuose circosianze che la Dio merc^ videro il suo fine neiragosto 1849, venne invitato a ripigliare e raccogliere moltissime filze, mutilate e disperse nei Giar- dini Vaticani, come pure venisse invitato a ritirare altre filze e carte apparte- nenti ai Rotali Archivii, quondam depositate nella Biblioteca deirUniversitk di Roma, quindi in tempo di Republica, trasferite nel Palazzo Salviati, e quali tninacciavano di consegnare al fuoco se non venissero altrove trasportate, ed il detto Notaro Marinelli asserisce averle fatte trasportare a proprie spese nelle stanze delFArchivio Rotale al Vaticano » (Arch. Rot., Lettere).
Praefatio ad lectorem
20. - Archivium Rotae ad Vaticanum in duo dispescitur : in Nbia- rile, quod implet 11 ex 12 illis cubiculis et in Secretum,
§ VII. De rotali Archivio secreto.
21. - Archivium secretum proprie est Archivium Auditorum, et hodie continet etiam quod in Diariis s. r. Rotae nuncupatur Deca-
nale:^ hoc Rotam habere et natura rerum hominumque compulsit, et positiva lege iussit iam lohannes XXII, const. Ratio iuris prae- cipiendo, vota Auditorum a Notariis € sub sigillo credentiae > esse tenenda.
22. - Et iam, sub Martino V, Petrus Nardi, Auditor, qui buUas Martini de reformatione Rotae glossaverat, in dorso Minutae cuius- dam supplicationis Pontifici porrectae ut aliqua mutarentur ex decretis in praefata reformatione, Archivium secretum memorat, scribens: < Et ponatur ad capsam dominorum Auditorum >. *
23. - Nam capsa nomen fuit tunc temporis Archivio, quippe quod chartae in vetustatem servandae in lignea capsa ^ ab Auditoribus custodiebantur. Verum fuit etiam illi nomen < saccus > ; * sed soeculo xv et praecise per id temporis quo Rota et Florentiae et Bononiae et Senis cum Papa fuit, Cum secum deferre debuisset Rota chartas suas, eas commodius saccis inclusas trasvehi faciebat: ast, sedem stabilem semel nacta Rota, illas iterum capsa inclusas servavit. Et re sane vera, sub die 22 oct. 1441 Thesaurarius Rotae, Simon de Valle, adno-
tabat : < Item dedi Bancho de Medicis pro portatufa capse
€ Dominorum que ponderabat libras CCXXXII, in qua erant volu- € mina d. Geminiani que reliquit Collegio dd. AA., de Senis ad € Urbem - flor. IIII. carl. II >. Cum autem semper - ut suo loco dixi - Archivii secreti custodia commissa fuerit Auditorum Came- rario, hinc in Libris rationum Capellae antiquis, Theodorus de Lelliis, Camerarius, anno 1467, adnotabat, se solvisse ^\c\\iot florenos < pro € portatura capse dominorum > de domo antecessoris sui Bernardi de Boscho, Camerarii, in domum suam.
^ CoQStabat aliquot ex Libris s. Rotae et chartis quas directio tribunalis et rotalis coUegii prae manibus quotidie Rotae Decanum habere compellebat
^ Cfir. infra pag. 116, n. 64, in fine.
^ Capsam fuisse ligneam aperte fatetur Inventarium n. III, anno 1449 con- fectum, quo legitur: * Primo una capsa lignea cum clavatura*,
* Cfr. infra pag. 129-130, n. 75.
Praefatio ad lectorem xi
24. - Equidem commentarium Geminiani in V libr. Decretalium nequibat ponderare 232 libras: ideo capsa nori unum tantum capiebat commentarium, sed complures alios iuris libros, compluraque docu- menta quae Rotae valde intererat in vetustatem servare, ut ex g, bullas Pontificum et huius generis.
25. - De servatis bullis, de iuris libris, saepe mentio fit in prae- fatis Libris ralianum antiquis ; sed praesertim in Inventariis.
26. - Sed etiam cum certam in Urbe ad Papae palatium sedem Rota adepta fuit, ad servandas chartas suas Auditores capsa uti non destiterunt: eius enim, anno 1657 quo exarare necesse fuit omnium Rotae privilegiorum summarium ut bulla eorumdem confirmatoria redigi posset, Celsus, Auditor Rotae, meminit, ad cuius domum capsa Dominorum ideo fuit transvecta. *
27. - Verum paulo post, iisdem chartis Archivium constitutum fuit € in cubiculis nostris Cancellariae Apostolicae, in quo repositi sunt
< plerique processus Ddminorum Auditorum super illorum admis-
< sione, Bullae, Brevia aliaeque scripturae... ; quae omnia ibi confusa € conservata fuere usque ad annum 1669: quo tempore..., Gaspar € Carpineus... Thesaurarius, prudentissime singula in diversos fasci- € culos colligi et in quodam libro, per abacales literas distincto, Rubrir
< cella nuncupato, describi curavit».*
28. - Ex Cancellaria, Archivium ad Vaticanum palatium deinde transportatum est, ac non multo post, ad Quirinale: nam anno 1734 domino Millino, Camerario, Rota munus Archivium transportandi e Vaticano ad Quirinale commisit. ' Erat tunc armariis scriniisque ligneis contentum, quae pauUo post adeo male contexta et vetustate corrosa inventa sunt, ut Rota et petierit et obtinuerit ad Quirinale certam sedem cum pluteis pro Dominorum Archivio, anno 1766 et 1767, quo Riminaldus, Camerarius, narrat opus Archivii ad exitum perductum scriptaque omnia pluteis disposita fuisse. *
29. - E quirinali sede abstulerunt Archivium Galli anno 1809 et Parisios detulerunt: at anno 18 18, Romam reversum, iterum ad Qui-
* Arch. Rot., Diarium Celsi. Narrat ipse ibi: «... Card. Otthobonus ... iniunxit « mihi, ut deberet fieri summam omnium Constitutionum in quibus continentur pri- « vilegia ... : dictum fiiit quod erat necessaria opera alicuius Curialis ... Ego... dixi... « quod Paulus Rubeus alias curam habuit videndi omnes scripturas Tribunalis «contentas in quadam capsa, de quibus summarium fecit... promisit Decanus quod «statim ad me transmitteret capsam..., prout punctudliter exequutus fuit».
* Emerix, Sacrae Romanae Rotae Praxis, part. II, tit. X
^ Arch. Rot., Liber Sacrae Rotae n. 2, die 14 aprilis 1734, pag. 329.
* Ibi. Diarium Camerale, die 11 martii 1767.
xn Praefatio ad lectorem
rinale fuit translatum. Narrat Bofondi, Decanus, in Libro S. Rotae «. ^. sub die 20 dec. ^844 quod < Archivium rotale secretum, ubi
< suffragia et processus admissionum Auditorum, pluresque aliae
< chartae ad historiam S. Tribunalis pertinentes servantur, per plures
< annos pene derelictum et squallidum pulvere et situ, confusos
< cumulos chartarum absque ullo ordine continebat, ita ut impossi-
< bile esset aliquid ex eo haurire cum necessitas postularet >. Et ipse per Camerarium Rotae ac illius et suos Secretos chartas omnes collegit et disposuit eo ordine quo nunc reperiuntur. Indicem etiam deficientium decisionum a Ponentibus subscriptarum digerere iussit, quo tamen hodie caremus. - E Quirinali non multo ante annum 1870, ad aedes Vaticanas, quibus nunc invenitur, fuit transvectum, et Rotae Auditores anno 1869 externae Archivii rotalis portae quae ad « cortile delle corazze > patula est, inscriptionem sequentem impo- suerunt : « Pio IX - pontifici maximo - cuius auctoritate et sapientia -
< decori CoUegii nostri - et posteritatis in iudiciJs ferendis - erudi- « tioni provisum est- Tabulae. consulta, sententiae, responsa - coUecta
< in ordinem digesta sunt.-Summum Consilium XII virorum litibus iudi-
< candis - obsequii gratique animi causa posuit - Anno christiano
< MDcccLXix > . Documenta igitur quae hoc Archivio asservantur et genuinaet pro scribenda historia Tribunalis magni ponderis ostenduntur.
§ VIII. Singillatim illustrantur variae documentorum rotalium series.
30. - De eorum variis seriebus partim disserens, illas illustrabo e quibus documenta exscripsi et in opere citatae reperiuntur. - Et primo : < Admissiones >. - Hoc nomine inscribitur volumen magnum, perga- mena ligatum, et instituto meo summae utilitatis. Complectitur enim documenta germana edita in admissione novorum Auditorum. Docu- menta in duas partes distributa sunt quarum prima initia sumit a pon- tificatu Martini V et ad integrum pontificatum Alexandri VIII pertingit. Sunt, ut plurimum, cedulae Motusproprii coUationis Auditoratus Rotae vel Mandati ^e recipiendo vel admittendo electo Auditore, ipsius saepe saepius pro tempore regnantis Papae manu signatae. Non omnium Pontificum, neque omnium Auditorum huiusmodi documenta inibi reperiuntur, ceu in altero huius operis volumine ostenditur: nihilo- minus numero sunt non minus 210 et maxima auctoritate praecel- lent, - Altera huius voluminis documentorum pars, inscripta : < Varia
Praefatio ad lectorem xiii
in admissionibus >, continet Auditorum supplicationes, epistolas ad Rotae Decanum pro obtinenda executione actuum qui in admissione novi Auditoris erant ponendi, de quibus suo loco plurimum habui ser- monis. Haec documenta 55 enumerantur et eorum series epistola domini Ghislerii ad Coccinum, Decanum, aperitur; clauditur autem epi- stola domini Petri Frangipane.
31,- Antea documenta haec servabantur coUecta in plures fasci- culos, numerali ordine distinctos, qui < Mazzo » appellabantur. Hoc nomen cum numero adhuc legere est in dorso complurium istorum documentorum. * Ex his non tantum elicitur nomen Auditorum, sed et forma Motusproprii et rerum quamplurium notitia historiae nostrae perutilium.
32. - His accedunt documenta quae collegi egomet* huc illuc dispersa in Archivio ac in pergamena, inscripta < Letiere e Biglietti » , colligavi. < Lettere > sunt epistolae Superiorum ad Decanum Rotae vel istius ad Superiores, ac ut plurimum Advocatorum personas respi- ciunt. < Biglietti > autem sunt Secretariae Status efystolia quibus Rotae nunciabatur electio novi Auditoris per Papam facta. Horum epi- stoliorum series numero non ingenti documentorum concluditur, quae novissimo soeculo Rotae, vel paullo ante, prodierunt.
33. - Utraque horum documentorum species Rotae historiae con- dendae adiumento fuit : prima vero magis multo altera ; nam Archivio manet notabillima collectio Processuum Auditorum, scilicet illius inqui- sitionis, in vim buUae Martini V € In ,apostolicae > faciendae super vita, honestate natalium, iuris scientia et sufficientia reddituum unius- cuiusque electi Auditoris, antequam hic in Rota admitti posset. Col- lecdo haec incipit anno 1492, ast non omnes ac singulos processus, quot facti fuerunt, servat : nihilominus, numero 224 processuum constat, et pro ultimo Rotae soeculo integra est. Utillima ieitur documenta^ quibus fere superflua fiunt supramemorata epistolia, - Animadvertere praestat, antiquiores processus nonnisi constare dictis testium qui ad probanda requisita electi Auditoris fuerunt auditi; recentes vero, et multo magis recentissimos, nedum testium dictis, sed et copiis docu- mentorum quae scriptis attulit Auditor electus et Motusproprii coUa- tionis Auditoratus.
' Inventarium anni 1799 haec documenta sic describit: «(Inventaria) ... Scansie... « contrassegnate colia stessa lettera B.... - Un Tomo in foglio legato in pergamena col « titolo: AdmissionesTom. L... - Credenzino... con soprassegnata lett. A.... altre scrit- «ture in altra pergamena col titolo: Admissiones Tom. II ». Hi duo Tomi in unum religati postea forsan sunt, constituentes volumen existens quod duas complectitur partes. Nisi ita sit, de secunda « pergamena » Inventarii nuUum extaret vestigium.
XIV Praefatio ad lectorem
34. - € Diarta >. - Tres sunt Diariomm species: nempe: Diaria rotalia ; Diarium Camerale ; Diarium Decanale, seu Liber Sacrae Rotae. Diariorum natura et historia in prima parte suis locis descripsi: heic est notandum, Diaria rotalia, seu Diaria ab Auditoribus singulis exarata, magnae molis collectionem conflare cuius initia sunt sub anno 1564 et finis die 20 septembris 1870. Cum in Diario quisque Auditor, praeter causas et causarum resolutiones, facta quae Rotae intererant adnotare consuevisset, quam uber notitiarum fons rotalia Diaria sint, nemo est qui non videat. Eis edocemur nedum de iudiciis sed et de Rotae stilis et de Auditorum egregiis vel mah's (si quae tamen acta sunt) facinoribus, de Summorum Pontificum morte, ele- ctione et plus minusve incline animo in Auditores et in tribunal rotale : haec et alia quamplurima, relata ab hominibus probis et fide dignissimis, testibus rerum quas vel oculis vel auribus perceperunt. - Diarium Camerale initia sumpsit anno 1688: nil differt, qua historicus fons, a Diariis rotalibus. Est forte maioris auctoritatis, quippe quod officio Camerarii Rotae Rota ipsa decreto suo commiserat illius redactionem cum onere in eo adnotandi omnia quae Rotae interesse poterant utcum- que. Attamen in illius collectione voluminum'aliqua lacuna adest et non semper constanter Camerarius adnotationes contingentium rerum inibi apposuit. Defectus hic praesertim deprehenditur tempore quo summa industria a Decano exaratum est Decanale Diarium.
35. - < Liber Sacrae Rotae > . Huius Ltbri quem heic illustro tomus, initio fuit ad id confectus, ut nomina Auditorum inibi ab unoquo- que novo Auditore describerentur ea die quo novus Auditor iuramen- tum praestabat in Rota, inibi praedescriptis aliquot Romanorum Pon- tificum constitutionibus et regulis Cancellariae. Ni fallor, huic edendo libro occasionem praebuit Rotae et Papae firma voluntas tandem aliquando ad unguem parendi Sixti IV legi praecipienti ut 12 tan- tummodo, et non plures, essent Rotae Auditores: nam, uti suo loco tradidi, ad annum usque 1508 quo liber noster, mandante Benedicto Adam, Auditore Rotae Thesaurario, scribi occepit, sixtinae legi pari- tum non fuerat; dum, ex post, religiose lex illa servata est. Et illo libro nomina Auditorum hinc inde et quaquaversus scripta reperiun- tur, quamplurima de ipsa Auditorum manu : nominibus non raro aliena manus adnotationem adiunxit qua refertur mors vel promotio Auditoris.
36. - Serius post Auditorum nomina hoc in libro excripta sunt praecipua decreta Rotae, universum collegium rctale moderantia, et ideo factus fuit Liber Decanalis, quippe qui Decani in custodiam
Praefatio ad lectorem xv
traditus fuit. - Anno autem 1693 loseph Molines, Rotae Camerarius, ab hoc alium desumpsit librum et ita in novo nomina Auditorum dispo- suit, ut sub distinctis duodecim Rotae locis singula nomina Auditorum iacerent qui illum vel alium locum obtinuissent. Ast in hoc opere con- ficiendo nescio utrum recte nomina antiquiora disposita fuerint; nam in prima Auditorum serie quae ab Benedicto Adam anno 1508 in vetustiori libro per ordinem antianitatis Auditorum descripta est, nomina Auditorum a Sixto IV, ab Innocentio VIII et ab Alexandro VI electorum reperiuntur, quibus certe certus locus assignatus ab illis Pontificibus non fuerat, nedum quia sixtinae legis admodum parum observantiam curarunt, sed praecipue quia loca illa non nisi serius certis nationibus attributa fuerunt. Profecto, in novo libro circa vetu- stiora Auditorum nomina aliquis error irrepsit, cum, v. g., lohannes de Ceretanis inibi praedicetur Romanus, quem documenta genuina Archivii praebent Interamnen., ceu suo loco ostendi,
37. - Primus locus in hoc libro tributus fuit Auditoribus Medio- lanensibus post annum 1550; nam antea praecedunt lohannes de Ceretanis; Dominicus de lacobatiis, Romanus; Conradus Manlius, Mediolanen. ; Petrus Andreas Bambarus (Gambari) Imolen. ; Nicolaus Piccolomineus. Senen. ; Rainaldus Petrutius, Senen. ; Fabius Accoram- bonus de Augubio. - Auditores quorum nomina ad annum 1870 hoc in loco inveniuntur, numero sunt 28. *
38. - Secundus locus in libro nostro enumerat 30 Auditorum nomina, et tantum anno 1597 constans factus fuit Romanis Audito- ribus, quorum primus est Horatius Lancellottus.
39. - Tertius Libri locus attributus fuit Auditoribus Ferrariensibus, et continet 25 Auditorum nomina.
40. - Quartum locum occupant Auditores Hispani pro Corona Aragoniae: sunt in eo descripta 27 nomina Auditorum.
41. ~ Quintus locus qui dici potest gloriosus quia scripta in eo inveniuntur nomina trium Summorum Pontificum, nempe, Hippoliti Aldobrandini qui fuit Clemens VIII, Petri Otthoboni, qui creatus Papa, nomen sibi imposuit: Alexander VIII, et Caroli Rezzonici qui Cathe- dram Apostolicam rexit sub nomine Clementis XIII, attributus est
* Post diem 20 septembris 1870 - ad quem tantummodo, et non ultra, praesens meus tractatus pervenit * tam in isto primo, quam in aliquot aliis locis huius libri, aliquot Auditores silentis Rotae sese signarunt: horum nomina praetereo utpote ad me non pertinentia. Memorabor tantum Philippi Giustini, hodie R. S. E. Cardi- nalis,caius in me benevolentiae debeo huius mei operis publicationem, eique heic gratissimum duco, meritam gratiam iugi testimonio rependere.
XVI Praefatio ad lectorem
Auditoribus Venetis. Anno 1916 Pius Pp. VII hunc locum concessit Auditori Provinciae Romandiolae, * quorum primus fuit Aloysius Zinanni Ravennaten. Continet 28 nomina Auditorum.
42. -r Auditoribus Hetruriae datus est sextus locus, et numerat 30 nomina Auditoruni.
43. - Septimus locus fuit Auditoribus Hispanis pro Regno Castel- lae: in hoc leguntur 34 Auditorum nomina.
44. - Germaniae Auditoribus datus fuit octavus locus in quo extant 30 nomina Auditorum.
45. - Nonum locum, cui sunt 27 nomina Auditorum, sibi Ro- mani acceperunt.
46. - Decimus autem in quo habentur 22 Auditorum nomina, fuit Bononiensibus.
47- - Gallis Auditoribus reservatus fuit undecimus Libri locus : legere inibi dantur 27 nomina Auditorum.
48. - Numero 32 Auditores qui sequuntur complent seriem loco- rum, implentes duodecimum locum. Hic etiam fuit Romanis.
49. - Quisque de facili videt hanc Auditorum seriem esse pro re nostra maximi quidem ponderis, saltem pro illius parte quae nomi- nibus constat manu Auditorum propria signatis.
50. - Rota hunc librum vocavit, Decretorum, uti Diaria pro- bant ; sed non constanter. Ego autem, eo quia continet datam iura- menti novorum Auditorum, distinctum volo nomine: Liber iuramenti, quo eum appellabo semper quoties erit a me citandus. In eo post nomina Auditorum sequitur: < Instruttione di quanto deve fare quello
< che e stato eletto Uditor di Rota >. Huiusmodi instructio quam- inconcinne italice exarata, veluti manu ducit novum Auditorem in exe quendis formalitatibus innumeris quae compleri ab eo debebant post illius nominationem, antequam in Rota fuisset tandem aliquando admis- sus. Hanc subsequitur: cConstitutio Innocentii Pp. VIII circa ritum iudi-
< cii Rotae quae observatur in omnit)us suis partibus » . Est ea quae incipit: Finem HHbus , Deinde legitur brevis rubrica: < Aliqui casus
< in quibus Papae remiserunt electionem Auditoris arbitrio Rotae > . Insequuntur: < Decreta frcta per S. Rotam die lunae 18 martii 1641 > quibus nonnulla decernuntur quoad famulos Auditorum et eorum Adiutores a Studiis; < Ordines S. Rotae ut Advocati et Procurato-
< res in factis iuribus, et Summaris se subscribant, die lunae 1 2 Dec. « 1605 - 7 Maii 161 2 - 20 Mart. 1652 >.
* Cfr. itifra pag. 626, n. 507.
Praefatio ad lectorem xvii
51. — Postea < Ordo S. Rotae ut certa quadam die annuatim
< celebrentur exequiae generales pro S. R. Auditoribus defunctis > . Item postea «Creatio officii Subdiaconatus Cappellae SS. D. N. Papae » quae est brevis historica relatio praefati officii. Deinde < Brevis € instructio de ceremoniis faciendis per Subdiaconum in Missis Pon-
< tificalibus Nativitatis etc. - Instructio pro Subdiaconis in traditione
< Palii > . Et Bulla < Nuper certis > Alex. VII. Deinde : « Admissio
< Motusproprii d. Panziroli iul. 1632 > et « Adnotatio Rmi Cerri,
< Decani de Rota habita coram Alex, VII mart. 1656, - Adnotatio « Rmi Albergati Decani circa sportulas etc. 29 iul. 1678 >. Sequitur:
< Constitutio Urbani VIII de Rota Urbana ''Cum stcut nobts y,. Et
< Constitutio Rotalis quod propinae et honoraria Notariorum, alia-
< que emolumenta Rotalia sint CoUegii etc. 6 sept. 1688 >. Sequi- tur: « Decretum S. R. de conservandis Decisionibus et rescriptis « Rotalibus per Camerarium pro tempore > . Post hoc < Bulla Cle-
< mentis X confirmationis et ampliationis privilegiorum Auditorum
< '* Romant Pontifici consueta ,,. - Constitutio Innoc. XII ** Romanus
< Pontifex ,, ; Decretum Innoc. XII ''Ut debitus ordo ,,. - Eiusdem Papae
< Constitutio ''^ Circumspecta y, super sportulis>. Deinde sine titulo conquestus Collegii Auditorum contra Auditorem (Orsinum) qui non sibi sumpsit la mano destra, in Rhaeda ducis Brachiani. Sub die 22 Nov. 1762 est positum Decretum Rotae de exequirendo, praeter suflfragia in causis, etiam Diario ab Auditore mortuo vel promoto, per Camerarium (Decano Paracciani): deinde relatio circa visitatio- nem faciendam vel non Marchioni Vitellio M. Ducis Aetruriae Oratori qui nolebat dexteram manum dare Auditoribus.
52. - Subsequitur relatio cuiusdam complexae decisionis factae per Papam ad instantiam S. Tribunalis, nempe de elevanda taxa scut. 3 pro unaquaque Decisione in favorem Adiutorum Studiorum, ad decem scuta : de non admittendo amplius ullo Secreto ultra unum permissum in Bulla Urbani VIII circa observationem secreti: denique de proponendis in Rota causis consanguineorum Auditorum vel affi- nium usque ad II gradum inclusive. His accedit sub die 4 oct. 1 702 decretum Clem. XI quod in ingressu novorum Auditorum omnino serventur formalitates a tempore immemorabili servari solitae, et ad hoc, quod novus Auditor Motumproprium ostendat Decano et omnibus Auditoribus, ut videri possit an adesset in eo clausula < servatis servandis >: Item < De examinatione Notariorum> decretum Clem. XI I dec. 1702.
53, - Sub data 28 ian. 1763 reperitur ibi Dfecretum Rotae super
XVIII Fraefatio ad lectorem
Notariis; decretum pariter Rotae 22 mart. 1763 de non propalandis Decisionibus nisi post Rotam et per ipsum Ponentem ; decretum 12 sept. 1763 de celebrandis Exequiis generalibus defunc, Audito- rum non amplius mense ianuario, sed novembri; decretum 13 ianua- ' rii 1 763 de subrogando taliter Ponente quando locum habuit accessus Rotalis, ut novo Ponenti ii sint corresponsales qui accessum perege- runt; decretum 10 dec. 1 764, quod novi Auditores mala detenti valetu- dine sint dispensati de iis instantiis faciendis quae personaliter facien- dae non sint; decretum nominationis administratoris haereditatis b. m. I. P. Andreozzi; denique decretum 25 ian. 1771 quod Advo- cati et Procuratores teneantur propria manu signare allegationes omnes tam facti quam facti et iuris, distribuendas Ponenti, tam manuscriptas quam typis editas.
54. - Tandem post aliquot non scriptas paginas, adest copia BuUae Urbani VIII « Exponi Nobis » cui subsequitur formula antiqui iuramenti.
55. - Ex hac diligenti huius voluminis descriptione satis super- que resultat illius pondus et auctoritas. Erat anthonomastice Liber Decanalis, quem non habere non possumus uti historicum fontem enexcepibilis auctoritatis. Eo vel magis quod saepe saepius decreta Rotae inibi inserta subsignaruni propria manu Auditores pro tempore sedentes et decretantes. Tanti vero fiebat hic liber ab Auditoribus ut in II tom. Libri S. Rotae, pag. 49 legatur: « Decreta originalia
< habentur etiam per extensum in Libro peculiari, coramine rubro
< cooperto, qui solet retineri per Rmm Decanum > .
56. - Est et liber inscriptus < Constitutiones Rote Palatii AposUn lici » qui quandonam manu conscriptus in pergamena fuerit, male defi- niretur. Profecto antiquior est < Libro Rotae > quem sequenti paragrapho describam. Continet per extensum constitutiones Rotae, quarum prima est « Ratio iuris » lohannis XXII ; secunda, < Decms et necessa- rium> Benedicti XII ; tertia, « Quamms> Gregorii XI ; quarta, « In Apo- stoticae> Martini V; quinta, € Romani Ponti/ices > item Martini V; sexta, <Finem litibusi^ et < Constitutionem > Innocentii VIII; septima, € Festa S. Palatii^ octava, « /« eminentii^ Alexandri VI; nona, <In throno iustitiae > Pii IV, quae implet tomi paginas iisque ad medietatem ulti- mae ultimi folii. Utebantur hoc libro Auditores die aperitionis Rotae et erat codex suarum constitutionum. A quo tamen, cum factus esset incapax et novas constitutiones continere, exscriptus est
57. -alter liber, inscriptus € Liber Rotaei^ . Hunc exaratum fuisse aano 1545, probat hwentarhim IX illius anni, quo adnotatum est:
Fraefatio ad lectorem xix
< ottobre 1545... un libro delle Costituzioni fatto scriver di nuovo « ch'ogni anno si leggono irt Rota >. Describitur sic in Inventaria delle Robe della S, Rota Romana confectum sub Benedicto XIV :
< Un libro manoscritto stampatello in carta pecora in quarto coperto
< di cordovano negro filettato d'oro, in mezzo due fiori consimili con € le seguenti parole : Liber Rotae, nel qual Libro sono descritte le € Costituzioni della Sacra Rota e de* suoi Notari, fatte dalla s. m.
< di Giovanni XXII, con una Bolla di Urbano VIII e col giuramento € che fanno gli Illfni Signori Uditori quando prendono il possesso >. Constitutiones non omnes per integrum inibi descriptae sunt, et hae enumerantur. nempe: « Ratio iuris » lohannis XXII; ^Decens et neces- sarium » Benedicti XII ; « Quamvis » Gregorii XI ; « In Apostolicae > Martini V ; « Finem litibus » Innocenti VIII ; alia constitutio dies festos continens cuius discerptum est folium quo initia illius continebantur; « In eminenti^ Alexandri VI ; <k In throno iustitiae » Pii IV ; « Universi agri > Pauli V; et « Exponi nobis> Urbani VIII. Haec ultima legebatur quotannis in dieRotae iuramentorum, Hic liber, ne cum aliis confun- datur, erit citandus hac ratione: c Liber Rotae > constitutionum.
58. - Ceteri Libri S. Rotae tomi, non sunt pro re nostra eiusdem firmae auctoritatis. Appellati quidem semper fuerunt Diarium Deca- nale^ sed sero incoeperunt, et non semper diligenter exarati sunt. Et revera secundus eorum ita incipit: « Superiores S. R. Decani € usque ad b. m. Ursinum laudabili studio, si quae in hoc S. Tri- « bunali Rotae scitu digna suis temporibus accidissent, literis tra-
< denda curarunt ad memoriam Posteritatis ; Ursinus vero et qui « post hunc alius ex alio sequuti sunt b. m. Molines, Ansaldus et
< Lancetta, quibus de causis haud satis scio, hoc incoeptum opus « negligentes, nuUam rerum sub ipsis gestarum memoriam relinque- « runt. At ego Pompeius Aldrovandus, Patriarcha Hierosolimitanus^ € proximus Lancettae successor, operae praetium me facturum cen-
< sui, si Majorum vestigiis inhaerens, laborem institutum proveherem,
< nec ea tantum quae me Decano, sed et quae quatuor novissimis € Decessoribus meis Decanatum obtinentibus acta sunt, diligenter « conquisita praescriberem et quamvis non omnia forte consequi
< potero quae literarum luce destituta, iam a pluribus annis in tene- € bris latent, cura tamen non deerit, ut inde eruta secundum ordi-
< nem temporis in his Commentariis apte collocem, neque me susce-
< pti operis penitebit etc. > . Primus vero incipit ab anno 1 600 et est extractum Diariorum Poeniae, Coccini, Otthoboni et Emerix. Alter^ incipit a die 22 martii 1694 et attingit diem 18 dec. 1769. Ab anna
XX Fraefatio ad lectorem
autem 1694 ^<1 anQum 1726, febr. 22, extractum continet Diariorum Bernardini Scotti, et aliorum. Hi duo tomi numeris distinguuntur / et 2.
58. - Novissimus denique ab anno initium sumit 1827, Decano Alexandro Spada, et finem habet die 1 1 sept. 1861. Praesefert ordinis numerum 4; ast deest tomus n. 3; utrum hic fuerit exaratus nec ne, apud me non constat. Profecto compertum est, pro annorum spatio, ab an. 1769 ad annum 1827 dilapso, Decanale Diarium deesse. Item, est exploratum, novissimi huius tomi paginam quae tegumento inhaeret, numerum ferre 238, quem, non intermissa serie, ceteri numeri, iuxta suum ordinem, sequuntur ad paginam usque 656. Probabile videtur tertium tomum fuisse inC^oeptum ; durantibus poly- ticis perturbationibus annorum 1 798-1815 probabillime interruptum, deinde eversum circa annum 1827, quo tomus n, 4 initia sumit. Hoc in tomo n. 4 a die 17 ian. ad diem 14 nov. 1851, nil scriptis consignatum est ; sed in testimonium bonae voluntatis relicta sunt ali- quot folia adhuc intacta, quibus intentio Decani forsan erat scripto consi- gnare quae tunc temporis res evenere. Quod postea factum non fuit. Hic ultimus tomus sic incipit : < Codicem hunc aeque ac alios libros
< et scripturas Decanale Archivium constituentes una cum tablino « in quo ea omnia adservantur quam citius fieri poterit tradi curabo « R. P. D. Alex. Spada meo in Decanatu successori praestantissimo,
< quem brevi ut collegam me rursus amplexurum confido » . -Et Decanus se propria signat manu : < I. Isoard S. R. Decanus > , qui
• fuerat evectus ad Sacram Purpuram. Hic mos exeuntes de Rota Decani se propria manu in hoc libro signandi postea servatus est a Decanis, Spada, De Cursiis et Bofondi qui ad Cardinalatus honorem elatus fuit die 11 iunii 1847. Post hunc plurimae intactae paginae testimonium perhibent de gravitate politicorum eventuum illius tem- poris, quae non sivit rotalibus consuetis tribunalis stylis incumbere, Immo cum Bofondio Muzzarellius in Decanatum successisset, et hic, derelicta Rota et tonsura, in agmina Reipublicae transiisset, hic nil scripsit; sed tantummodo foliolum reliquit quod successor eius fate- tur se inseruisse Diario Decanali. Muzzarellio successit De Avelli, at iste senio laborans fuit Emeritus declaratus: in successorem habuit Ignatium Alberghini, et iste sic Decanatum s Emeritus et ipse) < Sedem igitur S. Tribunali occupare aesiuo post
< 25 annorum spatium quo eam obtinui. Prospera, laeta ac fausta
< omnia ex animo adprecor meis Colleghis, ac vehementer opto, ut
< integer perpetuo servetur S. Auditorii dignitas et fama... Alios
Praefatio ad lectorem xxi
< autem Libros, scripturas et chartas Decanale Archivium constituen-
< tes, simul cum tablino et pluteo (vulgo Armadio) in quibus omnia
< continentur, quamcitius fieri poterit eidem successori tradi curabo.
< Ignatius Alberghini S, R. Decanus » .
60. - Tomi, uti superius innui, sunt rubra pelle cooperti aureis distincta lineis cum insigniis Rotae sub praelatitio galero. Sunt inibi descripta quae generatim vel tribunal vel collegium rotale concernunt, et etiam politici vel naturales eventus qui tamen aliquam conne- xionem cum Rota habuerint. Ita in eis notitia reperitur consistorii praesertim quando Papa in eo aliquem ex Auditoribus Cardinalem creavit;* notitia electionis Pontificum, promotio Auditoris, decreta Rotae, contagiones ut ecce <choIeraanni 1836 > quippe quod causa fuit cur Rota per aliquot menses siluerit; electiones novorum Audi- torum, admissiones habentium Secretum, vel Adiutorum a studiis, et ea omnia quae Decanus notatu et memoria digna reputasset.
61. - € Inventaria et Testatnenta > . Volumen hoc quid contineat, quanti pro re nostra valeat, revelatur ex Indicibus suae triplicis partis. Inscribitur : Inventari^ Testamenti ed altre Memorie ad uso del TribunaU Della Sacra Rota raccolti neltanno MDCCLXX.
«•Inventaria antiqua Cappellae.
< Index.
< I. Inventarium Suppellectiiium Cappelle Drum de Rota. An. 1 430-
< 1431.
< II. Aliud Suppellectilium, Librorum et Scripturarum. An. 1443-
< 1447.
< III. Aliud simile. An. 1449.
< IV. Aliud simile. An. 1459.
< V. Aliud simile. An. 1492.
< VI. Aliud simile. An. 1494.
< VII. Aliud Librorum, et Scripturarum. An. 1539.
< VIII. Aliud simile. An. 1559.
< IX. Aliud simile. An. 1573.
< X. Aliud simile. An. 1573.
* Sub die 17 maii 1706 refertur Consistorium Clem. XI habitum in quo creati faerunt Cardinales inter caeteros, Rrhs Caprara, Decanus et loseph de le Tremoille Auditor Rotae. Inter eos erat etiam Gabriel Phiiippuccius, Sig. lustitiae Votans, Maceraten. qui noluit dignitatem Cardinalitiam acceptare: « Vere maximum humi- « litatis ezemplum, unicum usque adhuc non umquam auditum quod ambientibus « et Haereticis speculum esse debet » (pag. 94, 95).
xxn Praefafto ad lectorem
€ XI, Aliud Suppellectilium Cappellae mutilat., incerti temporis.
< XII. Aliud Suppellectilium, et Scripturarum, incerti temporis». Inventariis sequuntur aliae duae voluminis partes; prima inscri-
bitur: NottUae antiquae de expensis per Thesaurarium Rotae factis et varia super redditibus Cappellae pars L Haec documenta, numero pauca, ipso titulo quae referant, iam demonstrantur: et quidem histo- riae condendae prosunt.
62. - Sequitur secunda pars, cui praemissus est quem exscribam: Index (II** partis). Testamenta ad Rotae Tribunal Spectantia et eius jidei commissa.
€ I. Codicillum Geminiani Inghirami de Prato Auditoris, et Decani €g. Sept. 1443.
< II. Testamentum Francisci Brevii olim Audit. Episcopi Cene-
< ten. et Nuncii Apostol. ad Regem Hispaniarum ... Sumptum simplex.
< III. Testamentum Dionisii Ratta Auditoris 4 Novemb. 1597.
< IV. Testamentum Cardin. Angeli Tonti nuncupat. Nazareni,
< Episcopi Coesenaten. 19 april. 1622. Typis.
< V. Testamentum loannis FeHcis Amadori i februar. 1639.
< VI. Testamentum Cardin. Caroli Bonelli 28 Aug. 1679. Sum-
< ptum simplex.
< VII. Testamentum R. P. D. loannis losephi Bussi. g. Martii 1 706.
< Typis.
< VIII. Testamentum Caroli Cipriani s. lulii 1746. Sumpt. simplex.
< IX. Testamenti particula Cardin. Renati Imperiali... Sumptum
< simplex » ^
63. - ^Lidri rationum Cappellae antigui^. - Hoc nomen est octo liberculis manuscriptis, quorum primus sic incipit: < In nomine Dni.
< Amen. Sequuntur computa de receptis et expensis per d. Paulum
< de Sanctafide, Auditorem Thesaurarium dd. Auditorum deputatum
< per eosdem dd. Auditores die Lunae xvi mensis februarii anno a
< Nativ. Dfni. dccccxxxviiii > . His verbis sequuntur accepta, quae sunt aliquot floreni, dati Camerario pro Cappella ab Auditoribus, quos Auditores Ponentes recipiebant pro absolutionibus in causis coram se impertitis. Hinc fit ut in eisdem Libris occurrant nomina
complurium Auditorum praesentium in Rota de tempore cuiuslibet
Camerarii. Quapropter ii Libri sunt pro re nostra maximi interesse.
In expensis, adnotabat Camerarius quae pro usu Cappellae vel Audi- torum emebantur; et insuper summas solutas pro stipendio Bedelli tribunalis, Cappellani, Campanarii, etc. - Uti dixi, hi Libri inci- piunt ab anno 1439. Eorum primus complectitur annos qui a prae-
Praefatio ad lectorem xxm
dicto intercedunt ad annum 1454 exclusive. Secundus ab anno 1453 attingit annum 1456: silet autem ab anno 1446 ad annum 1464 a quo pervenit ad annum 1468, - Tertius eorum complectitur annos a 1457 inclusive ad 1463 item inclusive. - Quartus est omnium per brevis; continet computa Thesaurarii lohannis Francisci Pavini pro annis 1472- 1476 et, novo exemplo, italico sermone est conscriptus : ceteri enim sunt latino sermone exarati. - Eorum quintus conflatur computis Thesaurarii Nicolai de Ubaldis pro anno 1477. - Sextus autem refert paucis paginis, computa a die 27 Sept. 1477, et integri insequentis anni 1478. - Septimus computa annorum 1478 (de mense iunio) ad integrum 1480 signat et producit. - Octavus deni- que ab anno 1506 computa refert usque ad annum 1508 inclusive. - Paucis eorum exceptis, omnes sunt pergamena ligati: quamplura folia intonsa continent: omnes autem manu conscripti vel unius ex Notariis Camerarii, vel istius Familiaris. vel ipsius Auditoris Came- rarii, ut ecce lohannis de Ceretanis de anno 1 461- 1463, ceu ipse inibi fatetur. - Prudens igitur Lector iam ex his quae de istis Libris ratumum Cappellae antiquis retuli, eorum librat pro re nostra pondus et utilitatem.
64. - Verum instituto meo summae reipsa fuerunt utilitatis et duo volumina inscripta < Privilegia > . Continent bullas, et brevia authentica Romanorum Pontificum, Rotae data, incipiendo a Bulla € Cum sicut accepimus » Benedicti XII. * Horum voluminum primum in tres dispescitur partes: prima bullas et brevia, continet Romanorum Pontificum, altera inscribitur Varia et conflatur quatuor documentis ; tertia constat pluribus epistolis Regum, Principum aHorumque ad Rotae collegium conscriptae.
65. - Ut huius et alius voluminis auctoritas aeque ponderetur heic subnectam ludices documentorum in unoquoque contentorum : Igitur sit primi vokiminis, primae partis,
Index :
I. Bulla authentica in pergamena < Cum sicut accepimus > Dat. Avenione Kal. Octob.
* Auctor ludicis volumini huic praeinserti, Bullam hanc tribuit Benedicto XIII, Antipapae, scilicet Petro de Luna. Ast errate prorsus, ceu innumeris aliis docu* mentis ostendicur. Ceterum Rotae Auditores documentum Antipapae neque ser- vassent, neque per ilium datis iuribus usi fuissent: et insequentes Romani Ponti- fices eaJem iura Auditoribus non recognovissent, nisi a legitimo Praedecessore illis reipsa concessa novissent.
XXIV Praefatio ad lectorem
loannis XXIII.
II. BuUa authentica in pergamena < Rationi congruit > Dat. Bononiae 8 kal. lunii Anno ab Incarn., 1410. Sumptum simplex ciusdem BuUae in papyro antiq. char.
Eugenii IV.
III. Sumptum simplex Bullae in papyro antiq. char. < Ad supremae dignilatis apicem » . Dat. Romae apud S. Petrum, 1 2 kal. Martii Anno ab Incarn., 143 1.
IV. BuUa authentica in pergamena < Provisionis nostrae > Dat. Romae apud S. Petrum 4 kal. Martii Anno ad Incam., 1432.
* Sumptum simplex eiusdem BuUae in papyro antiq, char.
V. Sumptum simplex BuUae in papyro antiq. char. < A supremo Patre familiasit Dat. Florentiae i^kal. Octob. Anno ab Incarn. 1435.
Nicolai V.
VI. Bulla non expedita in pergamena < Apostolicae Sedis Pro- videntia > Dat. Romae apud S. Petrum Nonis lunii ab Incarn. 1452.
* Sumptum simplex eiusdem BuUae in papyro antiq. char. ** Duplicatum eiusdem sumpti in papyro antiq. char.
VII. Rotulus seu Mandatum de providendo per motum proprium Authen. in pergam. regis.
Calisti III.
VIII. Sumptum simplex BuIIae in papyro < Ad onus Apostolicae servitutis > Dat. Romae apud S. Petrum Anno ab Incarn., 1455.
IX. Sumptum simplex Rotuli, seu Mandati de providendo in papyro antiq. char.
X. Mandatum de expediendo Gratis Authen. in pergamena.
* Sumptum simplex eiusdem mandati in pergam. Dat. 3 Non. lul. Anno 4.
** Duplicatum eiusdem sumpti in pergam.
Pii II.
XI. Bulla authentica in pergam. « Romanus Pontifex in eminenti specula > Dat. Romae apud S. Petrum 14 kal. Novemb. Anno ab Incarn., 1458.
XII. .Motus proprius Authen. in papyro regis. Dat. Romae apud S. Petrum kal. Febr. Anno 5.
XIII. Motus proprius Authen. in papyro regis. Dat. Romae apud S. Petrum 8 kal. Febr. Anno 5.
Praefatio ad lectorem xxv
XIV. Supplicatio signata Authen. in papyro regis. Dat. Romae apud S. Petrum 16 kal. lulii Anno 6.
XV. Rotulus seu Mandatum de providendo per motum proprium authen. in pergam. regis.
* Sumptum simplex eiusdem Rotuli in papyro antiq. char. ** Duplicatum eiusdem sumpti in papyro antiq. char.
XVI. Sumptum simplex alterius mandati de providendo direct. Card. Maiori Poenitent. in papyro antiq. char.
* Duplicatum eiusdem sumpti in papyro antiq. char.
XVII. Sumptum informe declarationis seu exemptionis per motum proprium in papyro antiq. char.
PauH II.
XVIII. Motus proprius authen. in papyro signat, € per conces- sum regis >. Dat. Romae apud S. Petrum pridie nonas lan. Anno primo.
* Sumptum simplex eiusdem motus proprii in papyro antiq. char.
** Duplicatum eiusdem sumpti in papyro antiq. char.
XIX. Sumptum simplex Bullae in papyro « Bi st cunctis Eccle- siastid Status » . Dat. Romae apud S. Petrum pridie nonas lan. Anno primo.
XX. Sumptum simplex Bullae in papyro « Romani Pontifici Providentia circumspccta > . Dat. Romae apud S. Petrum kal. Martii Anno ab Incarn., 1469.
XXI. Sumptum simplex Bullae non expedit. in papyro « Sacro- sanctae Rom. Eccles. cui omnis humana creatura>, Dat.
Sixti IV.
XXII. Bulla authentica in pergam. < Romanum decet Pontijicem > . Dat. Romae apud S. Petrum. . . . Anno ab Incarn., 1470.
XXIII. Sumptum simplex eiusdem Bullae in papyro antiq. char.
XXIV. Motus proprius, seu Mandatum de exped. Gratis authen. in papyro direct. Simoni Archiep. Cancellariae Regenti.
* Sumptum simplex in papyro Mandati Card. S. Sixti pro su- spensione eiusdem mandati sub dat. 30 Aprilis, 1473.
XXV. BuUa authentica in pergam. « Romani Pontijicis provi- dentia drcumspecta >. Dat. Romae apud S. Petrum kal. lul. Anno ab Incarn., 1473.
* Sumptum authent. eiusdem Bullae in pergam.
XXVI Praefatio ad lectorem
XXVI. Bulla authentica in pergam. € Romani Pontificis providencia circumspecta >. Dat. Romae apud S. Petrum 4 nonas iulii, Anno ab Incarnat., 1484.
XXVII. Sumptum simplex Rotuli seu mandati de providendo in papyro.
Alexandri VI.
XXVIII. Bulla authentica in pergam. « Romani Pontijicis pro- videntia circumspecta >. Dat. Romae apud S. Petrum, kal. Maii Anno ab Incarnat., 1498.
XXIX. Sumptum simplex Rotuli seu mandati de providend. in papyro.
lulii II.
XXX. BuUa authentica in pergam. « Cathedram praeeminentiae > . Dat. Romae apud S. Petrum 5 kal. lunii Anno ab Incarnat., 1507.
XXXI. Bulla authentica in pergam. « Romani Pontificis tamquam bofvi pairisfamilias > . Dat. Romae apud S. Petrum, kal. lulii Anno ab Incarnat., 1507.
* Transumptum authenticum eiusdem Bullae in pergam. una cum testamento Thomae de Regibus.
Leonis X.
XXXII. Acta processus authentici in pergam. super executione BuUae « Sedis Apostolicae providentia > . Dat. Romae apud S. Petrum 16 kal. . . . Anno ab Incarnat., 15 13.
Clementis VII.
XXXIIL Bulla in pergam. non expedita € Debita consideratione > . Datum Romae apud S. Petrum.
XXXIV. Motusproprius authent. in papyro. Dat. Romae apud S. Petrum 5 kal. Martii anno I.
XXXV. Motusproprius authent. in papyro. Dat. Romae apud S. Petrum 5 nonas augusti anno II.
XXXVI. Bulla authentica in pergam. < Convenit aequitati > . Dat. Romae apud S. Petrum 5 nonas augusti anno ab Incarnat., 1525.
* Duo sumpta simplicia eiusdem BuUae antiq. chart.
Pauli III.
XXXVII. Breve auth. in pergam. Dat. Romae apud S. Marcum Anno, 1537.
XXXVIII. Sumptum authent. Motusproprii in pergamena.
Praefatio ad lectorem xxvu
Sixti V.
XXXIX. BuUa authentica typis edita « Romani Pantijicis pro- videntia>. Dat. Romae apud S. Petrum kal. februarii, 1589.
Innocentii X.
XL. Breve authent. in pergam. Dat. Romae apud S. Petrum 7 Mart., 1645.
Alexandri VII.
XLI. Breve authent. in pergam. Dat. Romae apud S. Mariam Maiorem 26 Octobr. 1655.
Clementis X.
XLII. Sumptum auth. in papyro Bullae « Romani Pontifids con- sueta benignitas >. Dat. Romae apud S. Mariani Mai. 14 kal. ian. Anno ab Incarnat., 1671.
* Hadem Bulla typis edita.
XLIII. Nota simplex actorum, super exequutione eiusdem BuUae in papyro, 1672.
XLIV. Declaratio originalis CoUegii Abbreviatorum super obser- vantia et exequutione eiusdem BuUae, 3 augusti, 1677.
Clementis XI.
XLV. Breve authent. in pergam. Dat. Romae apud S. M. Maior. 19 novembris, 17 16.
Benedicti XIV.
XLVI. Breve authent. in pergam. Dat. Romae apud S. M. Maior. 10 aprilis, 1743.
* Litterae familiares originales cum dicto Brevi missae ad Rotae Decanum.
* Decreta authentica Congregationis Caeremonialis de quibus in dicto Brevi.
Incerti temporis.
XLVII. Duo sumpta simplicia Rotuli, sive Mandati de provi- dendo in papyro antiq. chartaceo.
XLVIII. Sumptum simplex in papyro supplicationis non signatae antiq. chart.
XLIX. Sumptum simplex in papyro supplicationis non signatae antiq. chart.
xxvni Praefatio ad lectorem
L. Sumptum simplex informe in papyro Motusproprii.
LI. Sumptum simplex in papyro Motusproprii antiq. chart.
LII. Sumptum simplex alterius Motus proprii in papyro.
Varia. {seu Index altertus partis).
LIII. Litterae auth. in pergameno S. Congreg. Indicis, 5 kal. Augusti, 1596.
LIV. Consilium auth. Ludovici Pontani Romani. S. P. A. Audi- toris cum approbationibus plurium I. C. in pergam.
LV. Allegatio Bonsignoris Finetti, Rotae Auditoris, in causa ^Prae- eminentiarum » contra Clericos Camerae.
LVI. Allegatio in causa < Romana-Exemptionis vini » pro Col- legio S. Rotae.
Teriiae partis Index.
1. Epistola Friderici Romanorum Imperatoris (idiomate latino) 15 februarii 1468.
2. Epistola Vladislai IV Regis Poloniae (idiomate latino) 14 octo- bris 1645.
3. Epistola Alphonsi Regis Portugalliae (idiomate latino) i septem- bris 1468.
4. Epistola Ferdinandi Regis Siciliae (idiomate latino) 1 1 octo- bris 1483.
5. Epistola Heiirici Ducis Sleziae (idiomate latino) 6 mart. 1457.
6. Epistola Caroli Ducis Lotharingiae (idiomate gallico) 21 octo- bris 1652.
7. Epistola Petri II Ducis Britanniae (idiomate gallico) ante annum 1457.
8. Epistola Ludovici Latgravii Hassiae (idiomate latino) 6 no- vembris 1466.
9. Epistola Manfredi Marchionis de Corigia (idiomate vernaculo) 4 februarii 1468.
10. Epistola Roderici, Card. Valentini Vicecancell. (idiomate latino) 8 mai 1460.
1 1 . Epistola eiusdem (idiomate latino) 1 5 martii 1 464.
12. Epistola B. Episcopi Tusculani Card. Niceni Patriarchae Constantinop. (idiomate latino) 30 decembris 1463.
13. Epistola N. Card. Theanen. (idiomate latino) 11 maii 1467.
14. Epistola la. Card. Papien. (idiomate latino) 2 aprilis 1465.
15. Epistola P. Card. Constantien. (idiomate latino).
Praefatio ad lectorem xxix
i6. Epistola Ruperti Archiep. Colon. S. R. I. Principis Elect. 27 septembris 1469.
17. Epistola L. Episcopi Ferrarien. Datarii (idiomate latino) t8 ianuarii.
18. Epistola lo. Berenfels Mag. Civium et Consulat. Civit Busi- lien. (idiomate latino) 15 augusti 1467.
19. Epistola Conservatorum Urbis (idiomate latino).
20. Epistola Priorum Artium civitatis Perusiae (idiomate latino) 31 augusti 1465.
21. Epistola eorumdem (idiomate latino) 28 septembris 1465.
22. Epistola eorumdem (idiomate latino) 13 maii 1466.
23. Epistola Priorum Populi et Civitatis Tuderti (idiomate latino) 4 martii 1468.
24. Epistola Adoardi de Columna Ducis Marsiae (idiomate latino) 18 iunii.
25. Epistola loannis Canonici Thesaur. S. Bonifacii Hamelen. (idiomate latino) 7 octobris 1464.
26. Epistola Ambrosii de Mago (idiomate latino) 24 oct. 1469.
27. Epistola Floriani GrifToni (idiomate vernaculo) 1 1 ianuarii 1483. 28 (idiomate hispano) 7 iunii 1483.
29. Epistola Opiomi Gentilis Praepositi Tridentini, Vicarii Papien» (idiomate latino) 20 decembris 1510.
30. Epistola V. Prothonotarii Bononien. (idiomate latino).
31. Epistola lo. Malluvii Praep. Lubecen. (idiomate latino) 11 se- ptembris 1457.
32. Epistola Mathaei de Ubaldis (idiomate latino) 5 nov. 1482.
33. Epistola Felini Sandei (idiomate latino).
34. Epistola Achillis de Grassis Episcopi Civitatis Castelli (idio- mate latino) 12 februarii 1507.
35. Epistola loannis Aldobrandini (idiomate vernaculo) i apr. 1560.
36. Epistola lacobi Card. Panziroli, iam Rotae Auditoris (idio- mate vernaculo) 18 novembris 1643.
37. Epistola Aloysii Bevilacqua, Auditoris Rotae (idiomate ver- naculo) 18 septembris 1678.
Index secundi Tomi Privilegiorum,
1. - Reformationis facultatum DD. Auditorum per Clementem XIII concessarum copia simplex in papiro.
2. - Fasciculus chartarum inscriptus « Rota - 1762 - sopra la € Bolla della conferma de' Privilegi della S. Rota >.
Praefatio ad lectorem
3. - Schedula Motusproprii Clementis XIII ^Ex parte Collegii^ ann. 1759, typis edita.
* - Eiusdem Motusproprii cedula authentica in papiro.
4. - Clementis XIII Constitutio < Etsi iusHiia > ^ an. 1762, typis edita.
* - Eiusdem Constitutionis Bulla authentica in pergam. cum laci- niis et plumbo.
5. - Raccolta di tutte le Memorie, Relazioni de' Privilegi, Risposte, Repliche per il piano della Costituzione di Pp. Clemente XIV, anno 1770.
6. - Ciementis XIV Constitutio « Cum primum?, ann. 1770, typis edita.
* - Eiusdem Constitutionis Bulla authentica in pergam. cum laciniis et plumbo.
66. - « Ordinationes » . - Inventarium Archivii praecitatum in < Cre- « denzino ... con sopra segnata lett. A ... > memorat inventas fuisse
< alcune scritture entro una pergamena con titolo : OrdinationeSy € Tom. II >. Et in « scanzia B altro (Tomo in foglio legato in per- € gamena) Ordinaiiones, Tom. I > . Hodie unum tantum volumen cui nomen OrdinaOones in Archivio reperitur, in duas partes divisum. Quarum prima praesefert inscriptionem ut sequitur: Constiiutiones, Motusproprii, et varia ad ordinem Tribunalis Sacrae Rotae spectantia. Altera pars titulum habet: De NotarHs PalaHi Apostolici. Hae duo partes sunt ne duo illi tomi in Inventario memorati? Egoputo: sed mihi nuUum directum argumentum ad solvendam quaestionem in promptu est.
67. - Utcumque, ut existens volumen illustrem, utriusque suae partis indicem inibi existentem heic exscribam. Sit igitur:
Index primae partis.
Sedente Martino V.
€ I. Mandatum Card. Vicecancellarii authent. in pergam^.
€ II. Preces Auditorum Rotae, sumptum informe in papyro.
« III. Monitorium Card. Vicecancell., 14 Maii 1425, auth. in perg°.
< Sedente Pio II.
< IV. Preces Auditorum Rotae, 22 lunii 1462, sumptum in
< papyro.
< * Duplicatum earumdem precum in papyro.
< V. Epistola Card. Valentini Vicecancell., 27 Nov. 1462, origin.
Praefatio ad lectorem xxxi
€ Sedente Sixto IV.
< VI. Bulla auth. in perg. Ramani Pontijicis tndefessa soUicttudo. € Dat. Romae apud S. Petrum Idib. Maii 1472.
< * Sumptum simplex eiusdem BuUae in papyro.
< VII. Motusproprius. Dat. s. Id. Martii Anno xiii, authent. in
< papyro.
€ VIII. Epistola Card. Valentini Vicecancell., 28 sept. 1481, orig.
< IX. Epistola P. Archiep. Salernit., 28 Sept. 1481, orig.
< X. Mandatum PP. ad Capitulum S, Eustachii auth. in papyro.
< Sedente Innocentio VIII.
< XI. Bulla auth. in perg. Fimm litibus. Dat. Romae apud S. Pe- « trum Idib. lan. 1487.
< XIL Motusproprius authen. in papyro.
< * Sumptum simplex eiusdem BuUae, et Motusproprii in perg°.
< Sedente Alexandro VI.
< XIII. Mandatum PP. authen. in papyro.
< XIV. Motusproprius authen. in papyro.
< Sedente lulio II.
< XV. Mandatum PP. authen. in papyro.
< Sedente Clemente VII.
< XVI. Motusproprius authen. in papyro.
< Sedente Paulo III.
< XVII. Sumptum authen. Motusproprii in papyro.
< Sedente Pio IV.
< XVIII, BuUa, typis impressa, fn throno iustitiae. Dat. Romae, «apud S. Petr. 6 kal. lan. 1562.
< XIX. Sumptum simplex Bullae in papyro Dudum siquidem.
< Dat. Romae apud S. Marcum 6 kal. Aug. 1562.
< Sedente Paulo V.
< XX. Bulla super Reformatione Tribun., typis edita, Universi ^agri Dominici. Dat. Romae apud. S. Petrum Kal. Mar. 1611.
< Sedente Urbano VIII.
< XXI. Breve authen. in pergam. Dat. Romae apud S. Mariam « Maior. g. Maii 1637.
xxxn Fraefatio a4 lectorem
< XXII. Breve authen. in pergam. Dat. Romae apud S. Petrum
< id. Nov. 1643.
« * Idem Breve, typis editum.
< XXIII. Sumptum simplex Instrumenti de iuramento praestito
< ab Aud. Rotae 23 Nov. 1643.
< XXIV. Instrumentum authen. iuramenti praestiti a Rmo Du-
< nozet Decano 28 iunii 1644.
< Sedente Clemente XII.
< XXV. Bulia authen. in pergam. In Summi Pontificatus Spe- € eula, Dat. Romae apud S. Mariam Maior. 15 Kal. Xbr. 1734.
< XX VI. Alleg., typis impressa, Romana Decanatus pro Trtbu-
< nali S. Rotae.
< XXVII. Alleg., typis impressa, pro TribunaU S. Rotae.
< Sedente Benedicto XIV.
< XXVIII. Bulla typis impressa lustitiae et pacis. Dat. Romae
< apud S. Mariam Maior. 6 Non. Octob. 1 746.
< Incerti temporis.
< XXIX. Literae informes Audit. Rotae ad Card. Vicecancell.
< antiq. char.
< XXX. Literae eorumd. ad Pp. antiq. char.
< XXXI. Similes, antiq. char.
< XXXII. Bulla electionis Francisci Penia in Aud. Rotae. Dat.
< Romae apud S. Marcum Id. lan. ab. Incarnat. 1587. Sixt. V.
< Varia. Nicolai V . .
s N. 1 / N. 2
(N. 3
< XXXIII. Com- I Pii II / N. 4
< missiones antiquae i ( N. 5
Pauh II \ ^,
> N. 7
Sixti IV N. 8
< XXXIV. Commissio ad Cur. Capitol. de Voto Rotae sub
< Paulo V.
< XXXV. Rescriptum R. P. D. Manzanedi de vivae vocis oraculo
< super Commissione in causa Meliten,
< XXXVI. Rescripta diversa in causis videndis de voto omnium DD.
Praefatio ad lectarem xxxii
€ XXXVII. Dubium transmissum a S. Congreg. Concilii 1 6 Xbris « 1628.
€ XXXVIII. AUegationes, et lura inter Advocatos Consistoriales € et Advocatos.
€ XXXIX. Preces Scriptorum data typis imprimantur allegat. € et Summaria.
€ XL. Facultas data typis edendi Decisiones Ubaldi, authent.
€ XLI. Inquisitio extraiudicialis R. P. D. Ghisilerii auth. 3 aug. 1648.
* XLII. Provisiones, et Decreta pro reformat, authent.
€ XLIII. Ordinatio super causarum expeditione.
Preces R. P. D. Carpinei
••- Ti r i^. 1 Preces R. P. D. Varesii
€ XLIV. Diversa su- 1 t- • 1 ^ 1 i-
..... ^ I Epistolae Card. Cerri. . . .
« per distnbutione Spor- / ^ ,. ^ . t^ t* 1-. a 1
"^ , , ( Foha controversiae cum R. P. D. Al
< tularum, et emolumen-
drovando . . . .
< torum. i i-N. -1 • 1 t
Distnbutio centum aureorum ob ab
N. I N. 2 N. 3
N. 4
sentiam R. P. D. de Thun N. 5
< XLV. Preces Rmi P. Magistri Sac. Palat. occasione Conclavis. € XLVI. Rescriptum pro electione Cappellani 15 Sept. 1741.
€ XLVII. Ordinatio pro dispensatione ab Equitat. in aperitione Rotae anni 1741.
< XLVIII. Literae Decretales Benedicti XIV in causa Spiren.
< lurisdict,
< XLIX. Literae Secretariae Status occasione Accessus Rotalis
< in causa Sublacen. Canfimum, anno 1 749.
€ L. Literae D. Card. Vicecancellarii, et D. Card. Proaudit. SSmi
< circa retentionem Officii Auditoratus Rmi Molino Episcopi Brixien.
< anno 1756.
< LI. Decretum Audit. Signat. lustitiae de non allegando in
< suspectum Rotae Auditorem etiam in causis commissis uti Praelato,
< anno 1756 >.
Index secundae partis.
< I. Breve Pii II authent. in pergam. Dat. 21 octob. 1462.
< II. Sumptum simplex Bullae Sixti IV in papyro Sicut prudens ^pater fam. Dat. Romae apud S. Petrum kal. Xbr. 1473.
< III. Motusproprius Pauli III authent. jn papyro.
< IV. Sumptum authent. eiusdem Motusproprii in pergam.
< V. Mandatum R. P. D. Nicolai de Aragoniae Rotae Auditoris
< et Decani authent. in papyro, 10 iunii 1536.
XXXIV Praefatio ad lectorem
€ VI. Sumptum simplex Motusproprii Pauli III in papiro.
€ VII. Mandatum Card. Simonetta authent. in papyro, 22 lanua-
< rii 1537.
«VIII. Aliud siniile in papyro, 21 april. 1537.
€ IX. Copia Actorum in causa Ramana Officii NotariatuSy pro € OradinOy Rotae Decano,
€ X. Sumptum simplex Motusproprii Pauli V.
€ XI. Copia Decretorum Collegii Notariorum in Congregatione € 12 Maii 1643.
€ XII. Allegatio pro Collegio Notariorum Palatii Apost.
< XIII. Motusproprius Clementis X typis editus et publicatus
< 21 Oct. 1673.
< XIV. Acta contra Carolum Bonamici Notarium.
«XV. Edictum R. P. D. Thesaurarii typis impressum 1734.
« XVI. Decretum latum a Decano Rotae typis impressum 1739.
« XVII. Bulla Clementis XII, typis edita, Romanus Pontifex. Dat. « Romae apud S. Mariam Maior. kal. feb. 1739.
« XVIII. Sumptum simplex Motusproprii Benedicti XIV cum « Instrumento Massae communis quatuor Notar. Palat. Apost.
« XIX. Sumptum simplex Instrumenti solidationis computorum, « 1 1 Oct. 1745 >.
68. - Denique complementum argumentumque operi perficiendo suppeditarunt : « Liber acceptilatianum > nempe ille quo singulo mense Rotae Depositarius descripsit quantum deberet singulis Auditoribus, qui inibi de acceptis sibi debitis pecuniis testimonium reddebant, vel sese sua ipsa manu signantes, vel per suos agentes; - « Libro dei Curialii^ quo Decanus rationem admissionis Procuratorum S. P. A., eorumque singulas admissiones et nomina descripsit, et anno 1700 scribi occepit ; - « LiJber admissionum Notariorum cUiorumqtu 5. Rotae offidalium^ qui initia sumit constitutione Clementis XIII anni 1762 « Licet curandum > ac omnia continet reformatis ordinatisque Nota- riorum Rotae ofificiis abhinc illo anno concernentia ; - « Constitu- tiones > liber scilicet quo Riminaldus per manus Notariorum Rotae descripsit bullas, constitutiones, ordinationes fere omnes sacri tribu- nalis, unicuique apposita unius Notarii authenticatione.
§ IX.
69. - Ex his Archivii Rotae libris, documenta exscripsi. Utique, paucissimis demptis, omnia per extensum ; illa quoque quae minus in iure peritis videri poterant vix per summam esse publicanda.
Praefatio ad lectorem xzxv
nempe bullas privilegiorum : iis enim. tot clausulae consultissime insertae fuerunt, quae nedum Rotae sed praesertim historiae evolu- tionis iurisprudentiae maxime argumento sunt, quaeque proinde non- nisi iniuria omissae fuissent.
70. - 4C Capsula A>. Cum quamplures chartae antiqui Decanalis Archivii adhuc asserventur volantes in quibusdam chartaceis capsulis, necesse fuit et capsulas citare. Verum numero perpauca documenta inde erui et omnia unam ad capsam reposita sunt, nempe: A.
71. — Documentis vel ex novo ab Archivio erutis vel cum texti- bus Archivii auscultatis, ne operi quid deesset, nonnulla adiicere existimavi quae a probatissimis auctoribus publici iuris facta iamdiu fuerunt. Horum auscultatio cum ,textibus respective suis vel possi- bilis non fuit, vel mihi tam ardua, ut vix impossibilis evaderit. Cete- nim, auctorum auctoritate attenta, nova auscultatio in effectu fuissel inutilis. His documentis unam praeposui citationem, nempe auctoris et operis.
§ X.
72. — Denique in IV operis huius meae volumine documentis desumptis ex Archivio Notarili S. Rotae sedem constitui, ubi formulas rotalium actuum et Indicem rerum tradam. De hoc Archivio^ de illius pluribus documentorum speciebus in ipso IV volumine scri- bam. Heic tantummodo animadvertam et huic III volumini duo vel tria documenta, ex hoc Notarili Archivio desumpta, me inseruisse plu- ribus de causis, quas ex non raris horum documentorum citationibus occurrentibus in primo operis tomo, facile colligat prudens lector.
CAPELLANI PAPAE ET APOSTOLICAE 8E0IS
AUDITORES CAUSARUM SACRl PALATII APOSTOLICI
SEU
SACRA ROMANA ROTA
/
DOCUMENTA
1.
Alexandro III Summo Pontifice (i 159-1 i8i), in iudictis coram ipstus Papae persona auctoritas iuris communis utiliter a litigatoribus invocabatur.
{Inserta Bullae Innocentii III, 1208 iulii 21, - Reg. Vat., 7 A, foL LXIII, an, XI, cap. 126; Balutius, * Epistolarum Innocentii III, etc,, Parisiis, 1682* vol. II, epist, 126; I. v. Pflugk-Harttung, * Acta Pontificutn Romafiorum ine- dita, III Edit,, Stuttgart, 1886 » pag, 228, n, 226).
m
1171, iulii 19, Tusculani.
Alexander Episcopus, servus servorum Dei, venera-
bUi fratri Alfano Capuano Archiepiscopo salutem et apostolicam bene- dictionem. Officii nostri debito et auctoritate compellimur ut contro- versias que ad apostolice sedis perferuntur examen exacta diligentia et studio debeamus audire; et que apud eam decisa fuerint et fine congruo terminata, ne in scrupulum recidive contentionis valeant devenire, apostolicis scriptis convenit adnotari. Ad hoc enim Eccle- siarum omnium matrem atque magistram sacrosanctam Romanam Ecclesiam providentia divina constituit, ut implicitas et graves que- stiones explicare debeat, et que dubietate aliqua detinentur, iudicii sui examine, servato rigore iustitie, diffinire. Cum tu siquidem et dilecta in Christo filia nostra Math. Abbatissa sancte Marie Capuane pro causa que inter te et eam vertebatur super subiectione quam in eodem monasterio requirebas, et libertate pariter in quam eadem Abbatissa proclamabat, in nostra essetis presentia constituti» iamdicta Abbatissa privilegia Principum et triuni predecessorum nostrorum,
Soeculo XII
Zacharie videlicet, Leonis, et Adriani Romanorum Pontificum, coram nobis in medium protulit multitudinemque testium ad defendendam et demostrandam, in quam proclamabat, libertatem, produxit. Tu vero e contra proposuisti quod cum infra fines tue dioecesis immo iuxta muros tue civitatis idem sit monasterium fundatum, iure com- muni ad Ecclesiam tuam debeat pertinere et super hoc multorum te canonum auctoritate fretum dixisti quibus expresse monstratur quod monasteria et Ecclesie ad Episcopos pertinent in quorum territorio fundata noscuntur. Allegasti etiam quod a sexaginta annis retro Ecclesia tua et ii qui te in archiepiscopatus dignitate pre- cesserunt possessionem eiusdem monasterii, benedictiones Abbatissa- rum et monialium, et celebrationes Missarum publicarum, obedien- tiam et fidelitatem, ac suspensionem Clericorum eiusdem monasterii habuissent. Quatuor quoque testes nihilominus produxisti, tres quo- rum iurati deposuerunt quod Atta Abbatissa, cum, vacante Ecclesia Capuana, a Roberto quondam Suessano Episcopo eiusdem Ecclesie suffraganeo benedicta fuisset, ad suggestionem Canonicorum Capuane Ecclesie ab eodem Episcopo requisita de obedientia et fidelitate ipsi Ecclesie exhibenda, tam Ecclesie quam Archiepiscopo, cum foret substitutus, obedientiam et fidelitatem iuravit. Adiecisti insuper quod quandam monialem, quam eiecerat, ad tuam commonitionem man- datum recepit, et ei in quadam monasterii sui cella de Teano pro- vidit. Preterea ipsius monasterii Clerici a te et predecessore tuo de fidelitate requisiti, eam vobis exhibuerunt. Sane cum super hiis fuisset hinc inde diutius litigatum» privilegiis Principum, quantum ad libertatis donationem et monasterii exemptionem, quia nec illi nec alii laici huiusmodi possunt Ecclesiis libertatem donare, nullatenus« sicut dignum est, innitentes, privilegium Zacharie propter stilum dicta- minis et corruptionem grammatice artis et propter simoniacum con- tractum quem continebat, videlicet quod Ecclesiam venditam, quod de tam sancto viro nefas est credere, confirmasset, et propter per- gamenum etiam, quod vix centum videbatur esse annorum, cum qua- dringentorum annorum, prout in chronicis habetur, spatium decurrerit quod idem Zacharias decessit, privilegium autem Leonis propter vitium et corruptionem grammatice artis, de quo tam litterato et prudenti viro absurdum est extimare quod tam idiotas scriptores habuerit, et propter bullam, que a bullis eiusdem Leonis, que coram nobis producte fuerant, omnino comparebat dissimilis et diversa, cum ille inter se comparerent per omnia similes, suspecta et fide non digna iudicavimus. Porro privilegium beate memorie
Alexandro III
Adriani Pape nullam prelibato monasterio absolute libertatem con*
ferebat, sed cum conditione, sicut habuerat antiquitus, confirmabat.
Ceteram licet multitudo testium qui ex parte Abbatisse producti
fuerant constanter asseverarent prescriptum monasterium semper
fuisse liberum et nulli nisi Ecclesie Romane et Principi Capuano
subiectum, interrogati tamen si certa signa subiectionis Romane
Ecclesie scirent, se id nescire asseruerunt. Testati sunt quoque se
non vidisse quod Abbatisse obedientiam predecessoribus tuis pro-
miserint aat fidelitatem iuraverint. Profitebantur tamen quod eas vide-
rint ab eisdem tuis predecessoribus benedici. Nos igitur cognoscen-
tes tam ex hiis que ex parte tua allegata sunt, quam ex attestatione
testium alterius partis quod antecessores tui Abbatissas et moniales
sepedicti monasterii benedixerint, Missas ibi publicas celebraverint,
et predicte Atte obedientiam et fidelitatem Teceperint et quomodo
etiam Clerici illius monasterii eis obedientiam exhibuerint et fideli-
tatem iuraverint, attendentes quoque cautum esse canonibus quod
omnis Ecclesia Episcopo in cuius episcopatu consurgit subesse debeat»
te a petitione memorate Abbatisse super libertate quam sibi adver-
sus te vendicare nitebatur de communi fratrum nostrorum consilio
absolvimus, et tam tibi, quam Ecclesie tue idem monasterium adiu-
dicavimus et perpetuo subesse decrevimus. Ut autem hec nostre
diffinitionis sententia rata et firma permaneat, et perpetuis tempori-
bus inviolabiliter observetur, eam auctoritate apostolica roboramus
et presentis scripti pagina communimus, statuentes ut nuUi omnino
hominum liceat hanc paginam nostre diffinitionis infringere vel ei
aliquatenus contraire. Si quis autem etc. ...
(R) Ego Alexander catholice ecciesie episcopus ss. (M).
t Ego Bernardus Portuensis et sancte Rufine episcopus ss.
t Ego Hildebrandus basilice XII Apostolorum presbiter cardi- nalis ss.
t Ego Gulielmus tit. sancti Petri ad vincula presbiter cardi- nalis ss.
f Ego Boso presbiter cardinalis sancte Pudentiane tit. Pastoris ss.
t Ego Petrus presbiter cardinalis tit. sancti Laurentii in Damaso ss.
t Ego lacinthus diaconus cardinalis sancte Marie in Cosmedin ss.
t Ego Ardicio diaconus cardinalis sancti Theodori ss.
t Ego Manfridus diaconus cardinalis sancti Georgii ad Velum aureum ss.
t Ego Ugo diaconus cardinalis sancti Eustachii iuxta templum Agrippe ss.
Soeculo XII
Datum Tusculani per manus Gratiani sancte Romane ecclesie subdiaconi et notarii, xiii kalendas julii. Indictione iv. Incarnationis dominice anno 1171, pontificatus vero domini Alexandri pape III anno xii.
2.
Lucii III (i 181-1 185) decretum quo tus commune in attxiliarium iurts canonici assumptum est.
(CORPUS luRis Canonici, Decret. Greg. IX, lib, V, tit. XXXll, cap. L - Edit. Friedberg. Lipsiae, 1881).
Paduano Episcopo. - Intelleximus ex litteris tuis, quod, quum causa que vertitur inter dilectos filios nostros priorem S. Cypriani de Venetia et clericos de Rodigio super capella, que in preiudicium baptismalis ecclesie de Costa ab eisdem clericis est constructa, sicut nobis eiusdem prioris relatio demonstravit, fraternitati tue a sede apostolica dele- gata fuisset, fine canonico terminanda, partibus ad tuam presentiam convocatis, per testes sufficienter tibi innotuit, quod prefata ecclesia de Rodigo eandem capellam post appellationem ad nos factam et denunciationem novi operis, edificare coeperat, et ob hoc prefatus prior in iudicio postulabat, quidquid in sepedicta capella post appel- lationem ad nos factam et denunciationem novi operis factum fuerat» penitus demoliri. Super quo discretioni tue dubium videbatur, utrum ad hec procedi posse iudicio canonico, (et) quum nihil de nunciatione novi operis sit in canonibus definitum, duxisti sedem apostolicam consulendam.
Qiiia, vero, sicut humane leges non dedignantur sacros (^knones imitari, ita et sacrorum statuta canonum Principum constitutionibus adiuvantur, fraternitati tue presentibus literis mandamus, quatenus diligenter considerans, quod post denunciationem novi operis, sive iure, sive iniuria, aliquid construatur, de legalibus debet constitutio- nibus demoliri: et quia nulla ecclesia in preiudicium est alterius construenda, adscitis tibi viris prudentibus, negotium ipsum secun- dum Legum et Canonum statuta, appellatione remota, non differas terminare.
Nam quum te credamus in utroque iure peritum, securius duxi- mus causam per tuam soUicitudinem terminari quia per dicta partium et terminos et fines locorum plenius poteris cognoscere veritatem, quam aliquid a nobis, ignorantibus qualitatem negotii, definiri.
Lt4cto III - Clemente III
3.
Lucius III profitetur Cancellariae sua^ concredidisse ntunus rescripta
edendi ubi Papa, diversis occupationibus impeditus, causas per se examinare non posset.
(CoRPUS luR. Can., Decret. Greg, IX, Itbr, I, tit. III, cap. X, cit. Edit).
Ad hec sumus in sede iustitie, disponente Domino, constituti, ut que contra iustitiam attentantur, nostra sollicitudine ad rectitudinis tramitem revocentur, etc. (Et infra). Proinde significatum est nobis, quosdam in provincie tue partibus tales (ut asserunt) de Cancellaria nostra literas recepisse per quas eorum omnia negocia unius iudicis, vel plurium quos sibi elegerint arbitrio committuntur, sicque fit, ut si aliquem pulsare voluerint, examen ordinarii iudicis non requirant, sed ad unum iudicem vel plures delegatos propitios, et exinde parti adverse suspectos, super examinanda questione decurrant. Quod quantum sit Deo contrarium et ecclesiasticis sacris vel canonibus inimicum, nemo ambigit qui vel modicam notitiam canonice institutionis apprehendit. Tales itaque literas a Cancellaria nostra non credimus prodiisse, vel si farte prodierint, cdnscientiam nostram que diversis occupationibus impedita singulis examinandis non sufficit, effugerunt. Unde nos huic morbo celeri volentes obviare remedio, fraternitati tue per apostolica scripta mandamus quatenus si literas tales in provincia tua vel impe- tratas, vel deinceps impetrandas inveneris, eas carere viribus nostra auctoritate decernas, et ne ab aliquo in iudicium admittantur super quacumque questione, prohibeas.
4.
Clepnens III (1187-1191) duobus Cardifialibus causam audiendam com- mittit. - Cardinates, ante quam pronuncient, partes saepe et sae- pius interrogant, si quid novi addere vellent, ut iuris et moris erat.
( Arch. Vat. « Pergamene appartenenti airarchivio della chiesa di S. Trifone in Roma. A. 6»; Migne, Patrolog. lat., voL 204, col. 1391, n. XCII).
1188, iunio, Laterani.
Nos Alexius et lohannes Cardinales, notum facimus
quod cum Clerici S. Triphonis S. Nicolai de Prefecto et S. Salva- toris de Sere, in presentia domini Pape Clementis III querelas pro-
Soeculo XIII
ponerent quod Sanctimoniales B. M. in campo Martis statum paro- chiarum suarum multiplici arte turbarent, hanc causam dominus Papa
nobis audiendam commisit Quibus omnibus auditis, utraque pars
sepe et sepius si quid novi addere vellent, ut luris et moris est a nobis interrogata, suis allegationibus de communi voluntate et de consilio advocatorum renuntiavit : facta itaque ab utraque parte rela- tione, ut dictum est, et testium depositionibus, presente utraque parte, perlectis et publicatis, omnia seriatim : domini Pape Clementis mandato et auctoritate, et consensu et voluntate Cardinalium, talem
protuUmus sententiam
Nos Alexius et lohannes Cardinales, a domino Clemente
Papa delegati super querela
5.
Innocentius III (1198-1216) Cancellariae officia moderatuTy ac ter in hebdomada publice concistorium celebrans, tn eo minores causas exa- minat per alios, maiores autem per se.
(Balutius, « Gesta Innocentii III etc, ad Epistolarum Innoc, >, cit, Edii.),
XLL ... Inter omnes itaque pestes habuit venalitatem exosam, cogitans qualiter eam posset a R. Ecclesia extirpare. Statim enim fecit edictum ut nuUus officialium Curiae suae quicquam exigeret, praeter solos scriptores et bullatores, quibus tamen certum modum praefixit, districte praecipiens ut singuli suum officium gratis impen- derent, recepturi gratanter si quid eis gratuito donaretur. Fecit igitur Ostiarios a Notariorum cameris amoveri, ut libere ad eos pateret accessus... Ter tn kebdomada solemne consistorium, ^^^^ t>/ ^i^^i^/f^- dinem iam devenerat, publice celebrabat, in quo auditis querimoniis singulorum, minores causas examinabat per alios, maiores autem ventilabat per se...
Innoceniio III
6.
Inttocentius III Archiepiscopum et Episcopum apud Sedem Apostolicam commorantes, dat Auditores, et^ causa pendente, Episcopo ab Urbe discessOy loco eius substituit Subdiaconum et Capellanum.
(Rbg. Vat., 4 fol. 68* anno I, cap. 269; Balut., /. c, voL II, n, 283; Migne, vol. 214, col, 237, n. 283; Potthast, « Regest Pont. » etc., n. 292).
1198, iunii 19, Romae.
Hugoni Abbati et Conventui S. Zenonis Veronen, - Cum inter vos ex una parte pro Ecclesia vestra, et Musetum Archipresbyterum ... questio verteretur... venerabiles fratres nostros P. Compostellanum Archiepiscopum et Odonem Terdonen. Episcopum, tunc apud Sedem Apostolicam commorantes, dedimus Auditores. Sed ipso Episcopo lite pendente ab Urbis partibus recedente, dilectum filium M. Sub- diaconum et Capellanum nostrum loco eius curavimus substituere...
7.
Innocentius III Cardinalem dat Auditorem, cuius sententiam, latam de mandato et voluntate sua^ hahito plurium consilio et nominatim Laurentiiy Subdiaconi, iuris periti, conjirmat.
(Reg. Vat., 4^fol. 80*, anno I, cap. 299; Balutius, /. c, epist.314; Mignb, voL 214, col. 273, n. 314 ; Potthast, n. 325).
1198, ialii 9, Romae.
■
Midran. Presbytero. - Cumjtu et B. presbyter Tarvisinus, qui se sufficientem procuratorem pro I. sacerdote, quem similiter in cau- sam traxeras, in presentia nostra gerebat, pro multis questionibus inter vos habitis apud sedem apostolicam constituti essetis, nos tibi et ei dilectum fUium nostrum V. tit. S. Martini Presbyterum Car- d\inaUni\ dedimus Auditorem. Ipse autem auditis utriusque partis rationibus et plenius intellectis, habito consilio dilectorum filiorum P. tit. sancte Cecilie Presbyteri, P. sancte Marie in via lata Diaconi Car- dinalium, et LotarU Subdictconi nostri, iuris periti, et aliorum pru- dentum, de mandato et voluntate nostra sententiatiter diffinivit quod sententia lata de mandato bone memorie C. Pape predecessoris nostri a venerabili fratre nostro.. Episcopo et dilecto filio.. Archidia-
8 Soeculo XIII
cono Tarvisino super restitutione et possessione beneficii Ecclesie de Mestre, cum ea integritate quam unquam melius habuit et possedit, sicut apparet ex publicis instrumentis, firmiter servaretur. Executionis quoque sententiam a venerabili fratre nostro.. Castellano Episcopo super eodem negocio promulgatam, et qua predictum B. in decem et octo libris Veneten. pro dampnis illatis tibi condempnavit, senten- tiando statuit inviolabiliter observandas ; (sic) adiiciens quod nominatus B. legitime compelli deberet ad solvendam tibi pecuniam memora- tam et restituenda dampna ex integro, pro fractione parietis camere, cum officinis domus, quae fueras consecutus.
Premissos etiam B. et I. ad satisfaciendum plenissime de omni- bus dampnis tibi per se vel per suos illatis similiter condempnavit. Et quia dictus B. Presbyter ab apostolica sede recedens, pro se respon- salem, sicut nos ipsi preceperamus, et etiam ipse nobis promiserat, idoneum non reliquit, in expensis a te iactis post recessum eius ipsum B. legitime condempnavit. Nos ergo premissam sententiam, sicut rationabiliter lata est a dicto Cardinali, ratam habentes, aucto- ritate apostolica, confirmamus, et presenti scripti patrocinio communi- mus. Decernimus ergo etc. Datum etc. vii Idus iulii etc.
8.
Innocentius III tllum cui medium causae commiUitur, mslius esse Audi- torem dici, decretat.
(Rkg. Vat., 5, fol, 117^, anno VII, cap, 29; Potthast, n. 2163; Corpls luR. Can., DecreL Greg. /X, lib. I, tit. XXIX, c. XX VII, cU. Edtt.).
1204, martii 27, Laterani.
Cantuariensi Archiepiscopo. - Super questione... Unde si forsan appellaretur ab eo cui medium cause committitur, sive cognitor vel executor dicatur, vel (quod melius est) auditar ...
9.
Innocentius III P. Subdiaconum et CapeUanum suum^ datum Audito- remy Magistrum appellat.
(Reg. Vat., 7, fol. 7, anno VIII, cap. 28; Migne, vol.215, col. 580, n. 28 ; PoTTHAST, n. 2453).
1205, martii 25, Romae.
... Retulit nobis dilectus filius Magister P., Subdiaconus et Capel- lanus noster, quem dilecto filio P. de Vico dedimus Auditorem...
Innocentto III
10.
Innoceniius III Subdiacano et Acolytho, quos Capellanos suos appellaty causam audiendam committit^ eamque ad relationem duorum Audi- torum definit.
(Reg. Vat., 7* fol. 41, anno X, cap. 197 : Balut., /. c, vol. II, epist. 197 : MiGNB, /. c, col 1301, n. 197 ; Potthast, n. 3283).
• 1208, ianuarii,27, Romae.
Magistro P. Decano Bertorii. - Cum olim dilectus filius Thoar- ceasis Decanus nostro apostolatui reserarit decanatum suum contra Lateranense Concilium divisum fuisse, cuius partem te asseruit pos- sidere, ac super hoc a dilecto filio.. Abbate de Tenallia, .. Cantore ac magistro C. Natali Canonico Xanctonensi examinari mandaverimus veritatem, et iidem nobis causam ipsam remiserint, sufficienter instru- ctam, eam dilecto filio Andree Subdiacono et RaincUdo Acolytho, Capellanis nostris, commisimus audiendam. Coram quibus proposuit pars adversa quod eodem decanatu vacante, venerabilis frater noster lohannes quondam Lugdunensis Archiepiscopus, tunc Episcopus Picta- vensis, assensu sedis apostolice minime requisito, nuUa exigente uti- litate vel necessitate urgente, cum in reddendis procurationibus per hoc magis gravetur Ecclesia Thoarcensis, et per unum utrique deca- natui posset satis commode provideri in singulis Ecclesiis populo tam in morte quam vita et parvulis exhibentibus sacerdotibus ecclesiastica sacramenta, non dubitavit ipsius facere sectionem. Ex parte vero tua fuit propositum coram nobis quod cum decanatus predictus, sicut et alii diocesis Pictavensis, quando vacant, noscatur ,in Pictavensis Episcopi recidere protestatem et ad eum ipsius donatio pertinere, dictus Episcopus causam utilitatis et necessitatis attendens, sicut per suas nobis litteras intimavit, et eius amplitudine considerata et cura, cognoscens quantum populis et Ecclesiarum sacerdotibus, si uni more solito committeretur persone, periculum exinde proveniret, cum suo Capitulo deliberato consilio, presertim cum eiusdem loci Archidiacono, aliisque viris prudentibus et discretis, illum ex equo censuit divi- dendum et quod Thoarcensi decanatu in parte redacto, tuo subice- retur decanatui pars subtracta in castro Bertorii ab eodem Episcopo constituto. Volens igitur quod provide proposuerat cum cautela debita perducere ad effectum, publicavit suum propositum in Synodo gene- rali; et cum dispositio tam salubris, que multis in pluribus opera-
10 Soeculo XIII
batur salutem, fuisset ab omnibus in ea residentibus commendata, nec alicui preiudicium vel iniuriam generaret, personarum et rerum acceptione remota, in ipsam actualiter divisionem procedens, Decanos singulos in castris instituit memoratis, viros, quantum ad humanum spectabat examen, providos et honestosj: qui huiusmodi partibus sibi taliter assignatis contenti, nullam inter se contentionem, sed omni- modam concordiam usque ad suum obitum habuerunt. Idem insuper Episcopus, qui legationis officio in Burdegalensi provincia tunc tem- poris fungebatur, divisionem tam solemniter celebratam publice con- firmavit. Sicque usque ad hec tempora sine reclamatione aliqua res permansit, facto ipso a suis successoribus approbato. Ceterum audi- iores praefati, a partibus hiis et aliis intellectis, de mandato nostro peritorum in iure consilia requirentes, et intelligentes, per eorum responsa quod debebat talis divisio confirmari, tum quia facta fuerat cum approbatione totius Capituli et synodi generalis, et precipue loci Archidiacoiii, ad quem decanatus ipsius erat specialiter iurisdi- ctio devoluta, tum quia tot erant Ecclesie sub decanatu antiquo quod eas unus commode non poterat gubernare, tum etiam quia longo tempore duraverat in quiete, sicut per testes quamplures et per ipsius Episcopi litteras probabatur, qui auctoritate legationis apo- stolice ipsam etiam confirmarat, hec omnia nobis fideliter retule- runt. Nos igitur sepedicti Episcopi, de cuius vita et fide plenam fiduciam obtinemus, testimonio inherentes, divisionem eandem, que causa facta dinoscitur utilitatis et necessitatis inspecta, duximus auctoritate apostolica confirmandam, te super hoc ab impetitione adversarii absolventes. NuIIi ergo omnino hominum etc. nostre con- firmationis et diflfinitionis etc. Si quis autem etc. Datum Rome apud Sanctum Petrum vi kal. februarii, anno decimo.
11.
Innocentius III Andream Subdiaconum et Capellanum suum, sibi aparte pelitum, Auditorem concedit, per cuius Auditoris relationem sen- tentiam in causa ipse pronunciat.
(Rec. Vat., 7*, fol, 50*, anno XI, cap, 45; Balut., voU II, epist, 45; Mignb, /. c, col. 1368, n. 45 ; Potthast, n. 3344).
1206, martii 27, Laterani.
Hugoniy Canonico Sancti Georgii de Faya, - Dilectis filiis B. Cano- nico sancti Petri Pictavensis et D. procuratoribus G. de Marnaio, et tibi tam pro te quam dilectorum filiorum W, Prepositi et alio-
Innocentio IIT 11
rum concanonicorum tuorum nomine respondenti pariter et agenti, super prebenda de Fay^, que fuit olim R. de Poento Canonici eiusdem Ecclesie, volentibus litigare, dilectum filium Andream Sub- diaconum et Capellanum nostrum concessimus Auditorem. In eius igitur presentia proponere curavisti quod ex consuetudine usuque longevo iuramento interposito roboratis, in Ecclesia sancti Georgii de Faya ultra duodecimum numerum Canonici non debent institui, nec fieri promissio vel concessio de prebenda aliqua non vacante. Nullus insuper Canonicus Fayensis prebendam et aliquam de Eccle- siis ad Capituli donationem spectantibus potest insimul possidere, sed vacantes aliis chori servitoribus a Capitulo conferuntur. Et si quando Ecclesiarum talium aliquis capellanus in Canonicum assu- matur, capellaniam vel canonicam compellitur resignare, cum sese ad invicem de consuetudine minime patiantur, et singuli qui capella- nias recipiunt, corporaliter prestito iuramento promittant se in ipsis personaliter servituros. Quibusdam vero in iamdicta Ecclesia de Faya Capicerio et Canonicis ordinatis absente predicto B. qui licet sit ibidem Canonicus, in ipsa tamen nequaquam residentiam faciebat, et ob hoc ab eo Canonicis tractis in causam coram dilectis filiis.. Abbate sancti lovini de Marnes et .. Decano Thoarcensi Pictavensis diocesis et magistro P. Barrilier quondam Canonico beate Radegundis Picta- vensis iudicibus a sede apostolica delegatis, cum iidem Canonici sal- vis Ecclesie sue consuetudinibus iuramento firmatis et pars alia unius ex ipsis iudicibus et R. de Poento et O. de Maulaio et R, luret Militum arbitrium elegissent, ipsi contra consuetudines Ecclesie memorate ac etiam ius commune prefato G. de Marnaio detinenti unam ex Ecclesiis supradictis, nec eam resignare curanti, minus pro- vide contulerunt, primam in illa Ecclesia vacaturam sibi quoddam annuum assignantes, et Villelmo de Grandicampo, puero, secundo vacantem nihilominus concedentes. Processu temporis auctoritate bone memorie Octaviani Episcopi Hostiensis, qui tunc in illis partibus legationis officio fungebatur, per venerabilem fratrem nostrum .. Picta- ven. Episcopum predicti G. de Marnaio penitus concessione cassata» ipse G. de premisso arbitrio ac cassatione huiusmodi non habita mentione, ac in plurimis veritate suppressa, nostras litteras ad.. san- cte Radegundis, .. de Cella, et.. sancti Pauli priores Pictaven. a nobis obtinuit destinari ut dictos Canonicos sibi prebendam suam integre reddere ac satisfacere de subtractis vel exhibere coram se iustitie complementum per censuram ecclesiasticam appellatione postposita coarctarent; sed nominatus G. dolo vel negligentia litteras easdem
12 Soeculo XIII
supprimens, eis fere per triennium noh est usus. Ceterum R. Cano- nico Fayensi viam universe carnis ingresso, et tunc nostris litteris iudicibus presentatls, et auctoritate litterarum illarum^ eodem G. vacantem prebendam sibi tribui postulante, licet Canonici a iudi- cibus predictis citati termino constituto in eorum presentia compa- rerent, et eos ex causis legitimis recusarent, contra litteras exceptio- nes legitimas allegantes, utpote per falsi suggestionem et in multis tacita veritate a Sede Apostolica impetratas, iidem tamen obaudientes hec omnia, post appellationem ad nos legitime interpositam in Cano- nicos excommunicationis sententiam protulerunt, et illam prebendam que rescripti obtenti tempore non vacabat, iamdicto G. non sunt veriti assignare, fines apostolice iussionis in omnibus excedentes. Cumque dilectis filiis sancti luliani et.. de Fontanis Abbatibus et.. Subdecano beati Martini Turonensis dederimus in mandatis quod si dictam excommunicationis sententiam invenirent post appellationem ad nos legitime interpositam fuisse prolatam, ipsam denuntiarent penitus non tenere, alioquin ab eis recepta iuratoria cautione super hiis pro quibus excommunicationis sententie subiacebant, absolutionis ipsis beneii- cium impendendo, ac iniuncto quod iniungi deberet de iure, audirent et debito fine deciderent si quid emergeret questionis, coram .. Abbate de Fontanis et .. Subdecano beati Martini Turonensis partibus compa- rentibus termino prefinito, collega, tertio se non posse interesse negotio per certum nuntium excusante, iidem iuxta nostrarum litte- rarum tenorem ea sententia qua dicebantur ligati Canonicos absol- verunt, sed cum pars alia provocaret et varias proponeret rationes quare Canonicos absolvere non deberent, et super revocatione lit- terarum priorum, .. Abbate sancti luliani et eodem Subdecano pro tri- bunali sedentibus, inter partes fuerit aliquandiu litigatum, ipsi duo sine alio coniudice, qui cause tractatui adesse nolebat, sicut eis per suas litteras intimarat, ad nos scriptum, sigillis propriis roboratum et pro- cessum totius negotii continens, destinarunt. Pro te insuper asserere studuisti quod post R. prefati decessum ad Apostolicam Sedem acce- dens, nostro apostolatui reserasti quod cum de mandato nostro et eiusdem Hostiensis Episcopi Sedis Apostolice tunc legati in ea Ecclesia, in qua deservieras ab etate primeva, sex sextaria bladi perciperes annuatim donec competens ecclesiasticum beneficium in prebenda vel alibi per ipsius Canonicos obtineres, licet inibi eadem vacaret prebenda, quam fere omnes Canonici Ecclesie memorate tibi desiderabant conferre, illam tamen paucis impedientibus assequi non valebas. Unde dilectis filiis A. Cancellario, R. Archipresbytero,
Innocentio III 13
et Magistro P, Parvo, Canonico Bitturicensi, per nostras litteras duxi- mus iniungendum ut nisi a paucioribus et inferioribus rationabiliter esset obiectum aliquid vel ostensum propter quod maioris et dignioris partis consensus prevalere non posset, tibi prebendam ipsam aucto- ritate apostolica appellatione remota conferrent, contradictores per censuram ecclesiasticam appellatione postposita compescentes. Dicti vero iudices per quasdam litteras Fayensis Capituli perpendentes expressim in te omnium concurrere consensum et vota, Capitulo mandaverunt ut facientes de necessitate virtutem, tibi liberaliter pre- bendam concederent nominatam et stallum in Choro ac locum in Capitulo assignarent, et si qui receptioni tue se ducerent opponen dos, coram eis statuto ad hoc termino comparerent, mandatum apo- stolicum audituri. Die quidem prefixa tam te quam G. de Marnaio tuo adversario in eorum presentia constitutis, et omnibus fere Cano- nicis petentibus ab eisdem ut auctoritate apostolica per se ipsos tuum votum eHicaciter adimplerent, et perpenso plenius per quasdam lit- teras Capituli nostro apostolatui destinatas Canonicos in consensu pri- stino de te inter se habito perdurare, quamvis ex parte alia in alio termino cum edicto peremptorio partibus assignato quedam ipsis iudicibus littere monstrarentur, quarum continentia testabatur sepe- dictam prebendam ipsi G. de Marnaio primitus fuisse concessam quam tu iter arripuisses ad Sedem Apostolicam veniendi, quia tamen receptionem de G. factam per prefatum Episcopum Pictavensem de mandato Episcopi Hostiensis invenerant irritatam, nec aliquid rationa- bile contra te fuit oppositum vel in factum obiectum, te de memorata prebenda curarunt sententialiter investire, in rebelles, si qui existe- rent, excommunicationis sententiam proferentes, et per dilectum filium.. Abbatem de Stella Cistercensis ordinis suam sententiam executioni mandantes, nec appellationi a parte altera interposite curantes deferre, quam, cum non sit ab executoribus appellandum nisi modum execu- tionis excedant, decreverunt irritam et inanem. Verum a Capitulo in omni plenitudine canonicatus receptus ad nostram presentiam acces- sisti, super appellatione huiusmodi tuo adversario responsurus. Sed cum eam infra annum ipse non fuerit prosecutus, et post annum elapsum... eius nepos suus procurator effectus apud Sedem Apostolicam moraretur, ne contra te aliquid impetraret, iamdictum Subdiacanum et Capellanum nostrum tibi Auditorem tribui postulasti. Qui procu- rator quasdam litteras sine sui conscientia impetrans Auditoris, eas postquam illis contradixeras de bulla presumpsit extrahere fraudo- lenter; quas viribus carere decrevimus per quasdam litteras subse-
14 Soeculo Xin
quentes. Fuit autem propositum ex adverso quod cum litteras sub forma expressa superius Prioribus transmiserimus memoratis, et lidem convocatis partibus, tam ex confessione Capicerii et Canonicorum dictorum quam ex quibusdam publicis cognoscerent instrumentis pre- fatum G. quedam annua in Ecclesia de Faya percipere donec inte- gram assequeretur prebendam, et pendente iudicio prebenda de qua est controversia vacavisset, eam ipsi» ante quam tu ad nos acce- deres, Capicerius et maior et sanior pars Capituli liberaliter contule- runt, nuUo tunc temporis reclamante, et cum quidam eum postmo- dum admittere noluissent, in eos ipsi iudices monitione premissa excommunicationis sententiam promulgarunt ; qui ad nos post latam sententiam appellantes, super hoc litteras obtinuerunt transmitti ad iudices Turonenses, qui prout a te narratum fuerat in ipso negotio processerunt. Nos vero per relationem Auditoris prefati super utrum- que prepositis sufficienter instructi, factum iudicum Pictavensium, cum fines excessissent mandati, irritum iudicantes, et Turonensium approbantes processum, qui Fayenses Canonicos absolverant ab ipsis Pictavensibus excomunicationis sententia denotatos, et adiudicationem prebende, quam tibi iudices Bitturicenses fecerunt, ratam habentes et firmam, tam Capitulum Fayensis Ecclesie quam te ab impetitione sepefati G. de Marnaio ex toto duximus absolvendum, ipsi G. super hiis perpetuum silentium imponentes. Nulli ergo etc. nostre diffini- tionis etc. Si quis autem etc. Datum Laterani vi kal. aprilis, anno undecimo.
12.
Innocentius III sententiam, latam de mandato et auctoritate sna a G, SuJfdiacono et Capellano suo, confirmat, eumque in causa non amplius Subdiaconum, sed dumtaxat Capellanum dicit.
(Reg. Vat., <9, fol. 100 y anno XV, cap, 117 ; Balut., /. c, vol. II^ epist. 645; PoTTHAST, n. 4527).
1212, iunii 9, Laterani.
G. Abbati Monasterii Sancti Angeli de Plano^ Firman. dioec. - Cum dilectus filius B. venerabilis fratris Nostri . . Firman. Episcopi procurator tecum ad Sedem Apostolicam accessisset et dilectum filium G. Subdiaconum et Capellanum nostrum, vobis concessisse- mus pariter Auditorem, Coram eo proponere procurasti, quod . . .
Innocentio III - Honorio III 15
Subjungens ipsius Firman . . Episcopi procurator in eiusdent
presefitia 6a/^Z£tiirf , sententiam (Episcopi Anconitani) fuisse iniquam.... Intellectis igitur hiis et aliis, Capellanus prefntsstis, que a partibus proposita fuerant coram eo et nobis fideliter recitatis, de mandato nostro sepefati Episcopi Anconitani sententiam confirmavit. ... Volen- tes igitur quod per Capellanum predictum auctoritate nostra diffini' tum est in hac parte robur obtinere debite firmitatis> sententiam ipsam auctoritate apostolica confirmamus et presentis scripti patro- cinio communimus.
13.
Hanorius III, (1216-1227) Lucii III praedecessoris sui et Regestrum et auditorium memorat.
(Reg. Vat., 9. foL 117\ anno I, cap. CCCCXCI; Pressutti, « Regesta Honorii Pp, III, Romae. 1888 * , n. 638),
[1216, iunii 27, Anagniae.
... Dilecti filii . . Decanus et Capitulum S. Severini Burdegalen. nostris auribus intimarunt quod cum olim inter suam et sci. Andree Burdegalen ecclesias super institutione canonicorum regularium coram bone memorie W. Burdegalen. Archiepiscopo et Lemovicen. Episcopo auctoritate felicis recordationis Lucii pape predecessoris nostri que-
stio verteretur Cumque controversia huiusmodi fuisset diu in
prefati predecessoris nostri auditorio ventilata sicut in regesto
ipsius plenius continetur
Datum Anagnie v Ical. iulii pontificatus nostri anno primo.
14.
Honorius III narrat, causam audiendam ab Innocentio Pp. praede- cessore suo commissam fuisse T, Subdiacono et Capellano suo, fuem^ postquam lite pendente sese absentasset, et ideo a munere auditoris obeundo cesscLsset, vocat non Capellanum sed Subdiaconum,
(Reg. Vat., 9, foL 18*, anno 1, cap, LXXII; Pressutti, n. 119),
1216, novembris 24, Romae.
Abbati de Sichem Alverstaden. dioc. et de Nortusen. Maguntin. dioc. et sci lohannis Alverstaden. prepositis.
Coram dilecto filio T. Subdiacono et Capellano nostro quem felicis recordationis I[nnocentius] papa predecessor noster .. Preposito de Bru-
16 Soeculo XIII
nesuic et T. canonico Udesemen. concesserat Auditorem proposuit Pre- positus memoratus, quod archidiaconatu sci. Andree Ildesemen. vacante, quondam Ildesemen. Episcopus tunc vinculo excommunicationis astri- ctus Archidiaconatum ipsum dicto T. cum de iure nequiverat, de facto concessit. Quod cum pervenisset ad aures venerabilis fratris nostri ... Magdeburgen. Archiepiscopi legationis ofBcio tunc fungentis, conces- sionem ipsius Episcopi super eodem Archidiaconatu, iustitia exigente, cassavit, Archidiaconatum ipsum eidem preposito auctoritate Legationis qua fungebatur concedens sicut ex ipsius Archiepiscopi litteris quas ei super hoc contulerat manifeste constabat.
Ad quod dictus T. ex adverso respondit quod Episcopus antedi- ctus ante sententiam quam pars adversa ki ipsum asserit fore latam ad sedem apostolicam appellavit, et quamquam appellationem suam fuerit per procuratorem idoneum prosecutus et idem nuntius fuerit tmpeditus in via, dictus predecessor noster ipsum postmodum pro sue voluntatis arbitrio recipere noluit vel audire, et tam hoc, quam Episcopum tempore collationis potuisse Archidiaconatum illum de iure conferre proponebat se per testes idoneos probaturum: unde cum sibi non debeat imputari qui principem compellere non potuit ut causam appellationis in consistorium suum secundum morem iube- ret inferri, petiit canonicus supradictus sententiam excommunicationis nullam pronunciari, utpote post appellationem interpositam ad sedem apostolicam promulgatam.
Ad hec respondit Prepositus antedictus quod etsi prefatus Epi- scopus prout adversarius asserit ad appellationis remedium convo- larit, appellationem tamen suam non fuit nedum intra annum, imo nec infra quadriennium per se vel procuratorem idoneum prose- cutus; quare nullum debuit ex appellatione ipsa commodum repor-
tare Cum autem hec et alia proposita fuissent coram Sub-
diacono supradicto, idemque non potuisset propter absentiam suani meritum ipsius cause predecessori referre, dictus predecessor cau- sam ipsam venerabiii fratri nostro . . Albanen. Episcopo commisit ite- rum audiendam. ...
Datum Rome apud Sanctum Petrum viii kal. decembris pontifi- catus nostri anno primo.
HonoTM III 17
15.
Honorius III sententiam latam ab A. Subdiacono et CapellanOy in causa concesso Auditore ab Innocentio MI, confirmans, eum procedentem in iudicio voccU vel auditorem, vel Capellanum; completo autem iudidOy eum dumUixat Subdiaconum appellat.
(Rbg. Vat., 9,fol, 19, anno I, cap. LXXV; Pressutti, *Regesta Honorit Pp. III, Romae, 1883 » n. 121).
1216, novembris 25, Romae
Abb[at]i sci. Benigni et Priori de Priano lanuen. dioc[esis].
Cum olim Preposit[us] et canonici sce. Marie de vineis presby- terum ph. lanuen in fratrem et canonicum elegissent, ac electio- nem ipsius presentassent ven. fratri nostro lanuen. Archiepiscopo confirmandam, Capitulum lanuen. ne predicta confirmaretur electio appellarunt, agserentes electionem eandem debere ipsis simul et predicto Archiepiscopo presentari, procuratoribus itaque partium pro- pter hoc ad sedem apostolicam destinatis, causa ipsa fuit de ipsorum assensu sancti siri et sci. Stephani Abbatibus a sede s^stolica dele- gata. Qui licet causam ipsam aliquandiu propter malitiam partium prorogassent» lite tandem secundum iuris ordinem contestata testi- busque de more producds, cum vellent eidem cause finem imponere competentem, scindicus capituli memorati ne predicti iudices ad ipsius negotii decisionem procederent, sedem apostolicam appellavit, propo- nens quosdam testes quos adhuc producere pro sua parte volebat constitutos esse in partibus transmarinis. Causa igitur ab ipsorum iudicum examine ad sedem apostolicam per appellationem delata, felicis recordationis I[nnocentius] papa predecessor noster dilectum filium A.» Subdiaconum et Capellanum nostrum, concessit partibus Auditorem. Coram quo cum scindicus prefati capituli absentiam supra- dictorum testium allegaret et sibi peteret inducias ad producendum ipsos concedi, dum super hoc deliberaret iam dictus Auditor, predi- ctus scindicus, ad propria rediens, fecit alium procuratorem a dicto capitulo ad audiendam sententiam destinari. Qui cum esset in eius- dem Auditoris presentia constitutus, nisus est tam per libellum pro- bare obitum, quam etiam per testes in causa productos quod de lanuen. ecclesie consuetudine approbata tam prelatorum quam subdi- torum omnium ecclesiarum civitatis lanuen. electiones deberent simul supradictis Archiepiscopo et capitulo presentari et ab ipsis etiam con-
18 Soeculo XIII
firmari et quod dicta ecclesia sancte Marie ad hoc specialiter tene- retur per quamdam sententiam latam a bone memorie O. Terdon. Episcopo et Abbate sci. Andree de Sexto lanuen. dioc. a sede apostolica delegatis astruere nitebatur, per quam dicebat manifeste probari prepositum sancte Marie^ecipere confirmationem debere simul ab Archiepiscopo et capitulo supradictis ac eis exhibere obedientiam corporalem, prestito iuramento. Unde propter predicta petiit electio- tiem factam de prescripto presbytero prefatis Archiepiscopo et capi- tulo presentari et silentium super hoc imponi preposito et canonicis sepedictis. Ad quod fuit per sindicum partis adverse responsum quod idem capitulum in probatione consuetudinis defecerat sicut constare poterat per dicta testium productorum. Allegans nichilominus quod sententia exhibita nulla esset prout apparebat per ipsius seriem evi- denter ex eo scilicet quod cum causa ipsa tribus commissa fuisset a duobus fuit sententia promulgata. ...
Capellanus vero predictus rationibus utriusque partis auditis, de mandato nostro habito consilio venerabilis fratris nostri ... Episcopi Albanen. et aliorum prudentium sepefatum sindicum ecclesie sancte Marie de vineis, ipsius ecclesie nomine, sententialiter absolvit ab impe- titione capituli supradicti.
Cuius sententiam nos ratam habentes et firmam, ipsam auctoritate apostolica confirmamus: quocirca discretioni vestre ... mandamus qua* tenus quod a iam dicto Subdiacono est sententialiter difiinitum et a nobis postmodum confirmatum, faciatis ... firmiter obser^ari. Datum Rome apud sanctum Petrum vii kal. decembris pontificatus nostri anno primo.
16.
Honorius III Gratiamy Capellanum suum^ ab Innocentio III et a se concessum Auditorem, Magistrum praedical.
(Reg. Vat., 9, fol UO^, anno I, cap, CCCCL V: Pressutti, n. 591),
1217, maii 26, Anagniae.
dilectus filius N. subdiaconus canonicus Spalaten, apud
sedem apostolicam constitutus, coram dilecto filio Magistro Gratia^ Capellano nostro, sibi a bone me. J. pp. predecessore nostro et post-
modum a nobis Auditore concesso, proposuit quod etc Datum
Anagnie vii kal. iunii pontificatus nostri anno primo.
Honorio III - Gregorto IX 19
17.
Honorius III sententiam latam a Petro de Colle medio, Capellano suo, atiditore concesso, ratam habet et conjirmat,
(Reg. Vat., P, foL 124, anno II, cap. D VI; Pressutti, n. 656).
1217, iulii 11.
Abbati et ConventuiPremonstraten.Laudunen. dloc. Cum causa que
inter vos ex parte una et lohannem cumque procurator
vester ad Apostolicam Sedem accesserit nos finem litibus
imponere cupientes, dilectum filium Petrum de CoUe medio, Capel-
lanum nostrum concessimus Auditorem Nos igitur intel-
lectis que dictus Auditor, nobis fideliter recitavit, eidem precipimus ut de aliquorum Fratrum nostrorum consilio causam ipsam fine debito terminaret. Ipse vero ven. fr. n. P. Sabinen. Epi. et dilecti fil. n. T. . . . presbyteri Cardinalis consilio habito, vos . . . absolvit . . . Nos ita- que quod ab Auditore predicto sententialiter diffinitum est, ratum habentes, id auctoritate apostolica confirmamus. . . .
18.
Iterum Hanorius III Gratiam Capellanum suum, Magistrum vocat.
(Reg. Vat., 9, fol. 232^, anno II, cap. 955 ; Pressutti, n. 1166).
1218, martii 20, Laterani.
Coram dilecto filio Magistro Gratia, Capellano nostro,
quem H. monacho dedimus Auditorem etc. Datum Late-
rani xiii kal. aprilis, anno secundo.
19.
Gregorius IX (1227-1241) Oci^onis^ Subdiaconi et Capellani sui senten- tiam confirmat.
(Reg. Vat., 14,foL 12, anno I, cap. LXX VII; Lucian Auvray, « Les Registres de Greg. IX, Parisiis, 1896 ^, n. 77).
1227, mali 11, Laterani.
Magistro Henrico Pinguen[si], clerico venerabilis fratris nostri . . episcopi Albanensis, Cum inter te ac Arnoldum, presbyterum de Tra- iecto, super ecclesia de Fleytheringis questio verteretur, tibi etW.,
20 Soeculo XIII
procuratori eius, apud Sedem Apostolicam constitutis, dilectum filium Oct» Subdiaconum et Capellanum nostrum,dedimus Auditorem, coram quo dictus procurator predictam Ecclesiam memorato Arnoldo petiit a te reddi, asserens eam ad ipsum de iure spectantem a te inde- bite detineri, cum idem A. fuisset ad eam a vero patrono canonice presentatus. Tu vero litem contestando, respondens quod Ecclesiam ipsam ex donatione venerabilis fratris nostri .. Portuensis Episcopi, tunc Apostolice Sedis legati, fueras canonice assecutus, petisti eum a tui super ipsa ecclesia molestatione compesci. Cumque super hiis fuisset aliquandiu disceptatum, dictus Capellanus» auditis et intellectis que hinc inde fuere proposita, de mandato nostro habito virorum ^pru- dentium consilio, ab impetitione prefati Arnoldi et procuratoris eius sententialiter te absolvit, perpetuum eius super eadem Ecclesia silen- tium imponendo, sicut ipsius Capellani littere plenius protestantur. Volentes igitur sententiam per eundem Capellanum rite prolatam fir- mitatem debitam obtinere, eam auctoritate apostolica confirmamus et presentis scripti patrocinio communimus. NuUi ergo etc. nostre confirmationis etc. Si quis autem etc. Dat. Laterani v idus maii.
20.
Gregorius IX, lohannis Spat. SubdtMoni et Capellani sui senteniiam confirfnat.
(Rkg. Vat., 14,foL 113', anno III, cap, 12; L. Auvray, «. 297).
1229, mai 10, Perusii.
Capitulo Argentinensi. Cum inter I. plebanum . . . et vos . . . questio suborta fuisset . . . post diversas commissiones hinc inde ad iudices diversos obtentas . . plebano et . . , Decano . . R. S. Eustachii Diaconum Cardinalem, Camerarium nostrum, concessimus Auditorem.
Qui cum post disceptationes multiplices dilecto filio lohanniSpat Subdiacono et Capellano nostro^ de nostro mandato causam huiusmodi commisisset, predictus Decanus coram eodem Capellano proposuit . . . Predictus vero Capellanus hiis et aliis . . . intellectis, et Nobis fideiiter recitatis, de mandato nostro et Fratrum nostrorum consilio, iam dictum Decanum . . . sententialiter . . . absolvit. Nos igitur etc. . . .
Gregorio IX 21
21.
Petrus de CoUe medio prcudicatur Magister.
(Rbg. Vat., 15,foL 5, anno IV, cap. 14; L. Auvray, n. 445),
1229, iunii 5, Meleduni.
(Romanus, Cardinalis narrat) : . . . unde postmodum dilectus cle- ricus noster Magister Petrus de Colle medio, domini Pape Capel- lanus. ...
22.
Petrus de Colle medio Legaius Apostolicae Sedis.
(Reg. Vat., 15,foL 22*, anno IV, cap. 76; L. Auvray, n. 477),
1230, iulii 9, Laterani.
Comiti Tolosano (notum facit Gregorius se mandasse) Petro de Colle medio, Capellano nostro, Apostolice Sedis legato, quatenus inquirat . . . et quod invenerit Nobis studeat fideliter intiinare, etc.
Etiam sub Gregorio IX non omnes Papae Capellani erant auditores caiisarumy quamvis omnes auditores causarum /uissent Capellani.
23.
(Rbg. Vat., 15,foL 22^, anno IV, cap. 46; L. Auvray, n. 477)..
1230, ittlii 9, Laterani.
Petro de Colle medio, Capellano nostro, Apostolice Sedis legato.
24.
(Reg. Vat., 17, foL 25, anno VII, cap. 104 ; L. Auvray, n. 1307).
1233, maii 14, Laterani.
lacintho, capellano nostro, canonico Basilice Principis Aposto- lorum.
25.
(Rbg. Vat., 18,foL 272, anno Jf/, cap. 6; L. Auvray, n. 3584).
1237, aprilis 2, Viterbii.
Fratri Raymundo, Capellano et Penitentiario nostro.
22 Soeculo XIII
26. (Reg. Vat., 18,fol. 297% anno XI, cap, 121; L. Auvray, n. 3733).
1237, iunii 5, Viterbii. Magistro Alexandro, Capellano nostro, apostolice sedis Legato.
27.
(Rbg. Vat., 19, foL 20^, anno XII, cap. 107 ; L Auvray, «. 4357).
1238, mai 7, Laterani. Hyacintho, Capellano nostro, Rectori Massano.
28.
Innocentiusiy{i2^yi 254), in Concilio generali Lugdunen.^ anno 124.5, decretum fert de causis ad Apostolicam Sedem devolutis.
(CoRPus lURis Canon., EdiU citat, VI Decretal., lib. I, tiL VI, cap. /).
Statuimus ut si quis electionem, postulationem vel provisionem factam impugnat, in formam obiiciens aliquid vel personam, et propter hoc ad nos appellari contigerit; tam is qui opponit, quam qui defendit et generaliter omnes quorum interest et quos causa contingit, per se, vel per procuratores ad causam instructos, ad sedem apostolicam a die obiectionis, iter arripiant intra mensem.
Sed si pars alia non venerit, per viginti dies post adventum alterius expectata, in electionis negocioi non obstante cuiusdam absentia (sicut de iure fuerit) procedatur. Hec autem in dignitatibus, personatibus, et canoniis observari volumus et mandamus.
Adiicientes, ut qui plene non probaverit, quod in formam opponit, ad expensas quas propter hoc pars altera se fecisse docuerit, con- demnetur...
Innocentio fV .23
29.
/« primo ConcUio Lugdurunsi gemrali, licet Vice-Cancellarius esset magister Martinus, qui non erat Cardinalisy eidem tamen et Can- cellariae Offidalibus et Capellanis datum est sedere a sinistris Papae, et praeses Cancellariae voccUus est Diaconus Cardinalis Vicecan- cellarius.
(Mansi, SacY, CmiciL nova et ampL collect., Venetiis, 1779, a, A, Zatta,
tom. XXIII, coL 610 ssq),
11245.
In nomine Dni. Amen. Anno eiusdem mccxlv. Cum dominus Innocentius papa IV ad partes Galliae propter multa pericula quae imminebant generali ecclesiae se transtulisset, concilium advocavit apud Lugdunum: et in vigilia Petri apostoli concilio convocato in maiori ecclesia, dominus papa, missa celebrata, locum eminentiorem ascendit: imperator vero Constantinopolitanus sedit ad dexteram et quidam alii principes laici sederunt ad sinistram, et Diaconus Car- dinalis Vicecancellarius magister Martinus Neapolitanus cum Notariis, auditore et correctorCy capellanisy subdiaconis et quHmsdam cUiis. Infe- rius vero sin praelati sederunt : ex opposito, tres patriarchae ordinati fuerunt, videlicet Constantinopolitanus... Antiochenus, Aquileiensis... in navi vero Ecclesiae ad dexteram et in eminentioribus locis sede- runt episcopi cardinales, ex altera vero presbyteri cardinales, archie- piscopi et episcopi post eos. In sedibus autem, constitutis in navi Ecclesiae, sederunt aliqui de episcopis, abbates, procuratores capi- tulorum, etc... Tunc dominus papa incoepit: Veni Creator, et illo hymno... decantato, dixit: Dominus vobiscum... Et sic dixit dominus papa propriam orationem: qua dicta^ GaUaUus capellanus incoepit litanias^ quibus expletis dominus papa dixit: Oremus, etc.
30.
Innoceniius IV, M. de Alperino, Capellanumy dat in causa Auditorem, quem Magistrum appellat, non autem adhuc Auditorem generalem causarum Curiae domini Papae.
(Reg. Vat., 22 foL 99^, anno VIII, cap. 632; tiAB Berger, m « Bibliothique
des Aoles/ranfaises ifAthines et de Rome. Les Registres d^InnocJV Paris,1887 »
n. 5366)'
V250y novembris 13, Lugduni.
... Cumque tandem dictus prior in Ecclesia Sancti Aniani in turia... clerico providisset eidem, ipsumque in ea recipi mandasset
24 Soeculo XIII
in canontcum et in fratrem, dilectis iiliis.. priore et canonicis ecclesie iam dicte ad apostolicam sedem ex suflficienti gravamine appellan- tibus, ac negotio huiusmodi ad nostram audientiam revocato, dilectus filius magister M. de Alperino, Capellanus noster, quem super hoc dedimus Auditorem, sibi super receptione ac provisione huiusmodi duxit perpetuum silentium imponendum. Quia vero sepedictus cle- ricus in prosecutione huiusmodi cause graves labores pertulit et expensas, nos ei propter hoc paterno compatientes affectu, mandamus quatinus, etc.
31.
Innocentius IV, Magistro Bernardo YspanOy Capellano, causam termt- nandam concordia, vel provisione, vel sententia, committit.
(Reg. Vat., 22,foL 165, anno IX, cap. 321; fi. Berger, «. 5759),
1252, iunii 10, Perusii.
€ In nomine Domini, Amen.
Olim iater.. abbatem et conventum Karrofensis monasterii . .
et abbatem et conventum Hamenses
questione suborta» dominus Papa causam ipsam nobis
magistro Bernardo Yspano, eiusdem domini Capellano, Ulixbonensi decano, commisit, concordia, provisione seu ordinatione vel iudicio terminandam
32.
Dati, vel concessi Capellam in Auditares, etiamsi essent Subdiaconi, dumtaxat praedicantur Capellani, Stibdiaconi cognonime retidto: et ipsi etiam per primam medietatem anni I2^j neque semetipsos appellant, neque a litigatoribus vocantur adhtu Auditores generaUs Curifu domini Papc^, sed dumtaxat Auditores. - Causae commissio - forma libelli - contestatio litis - iuramentum ccUumnuie - conclusio in causa - citatio partium ad sententiam - sententia - Notarius et scriba, imperiali auctoritate scrinarius - pubticatio sententiae.
(Reg. Vat., 22, foL 271, anno X, cap. 692 ; E. Berger, n. 6552).
1253, Diaii 6, Assisii.
In nomine Domini nostri
Jhesu Christi, |amen. Anno nativitatts eiusdem m'' cc'' liii", indi- ctione xi^, mensis maii die nono intrante, pontificatus domini In-
Innocentio IV 25
Qocentti pape IIII anno x^, suborta inter magistrum Bartholomeum Medioianensem domini Pape Subdiaconum, canonicum ecclesie Sancti Marcelli Parisiensis, ex parte una» et religiosos viros abbatem et conventum monasterii Sancti Victoris Parisiensis ex altera, super fru- ctibus cuiusdam prebende, quam dictus Magister Bartholomeus dicitur obtinere in iamdicta ecclesia Sancti Marcelli, materia questionis, eo- demque magistro per se personaliter ac fratre Hugone canonico Sancti Victoris Parisiensis, procuratore dictorum abbatis et conventus, pro ipsis abbate et conventu pro hac questione apud Sedem Apo- stoHcam constitutis, dominus Papa deputavit me magistrum Adenulfum, oepotem felicis recordationis domini Gregorii Pape IX, Capellanum suum, canonicum Parisiensem, ipsis partibus Auditorem ;
quibus in mea presentia constitutis, prefatus magister Bartholo- meus contra procuratorem dictorum abbatis et conventus coram me libellum obtulit in hec verba : < Coram vobis, magister Adenulfe,
< domini Pape Capellano, canonico Parisiensi, ab ipso domino partibus
< Auditore concesso, proponit magister Bartholomeus canonicus Sancti
< Marcelli Parisiensis, contra abbatem et conventum sive procura-
< torem Sancti Victoris Parisiensis, quod cum prebendam, que vacavit
< per liberam resignationem Lamberti presbiteri de Braia, et in «eodem anno vacaverat per liberam resignationem Magistri Nicolai
< dicti Lebech in ecclesia Sancti Marcelli Parisiensis, sit canonice
< consecutus, et in possessionem ductus, predicti abbas et conventus
< super fructibus eiusdem prebende eum indebite aggravant et mole-
< stant, et fructus duorum annorum eiusdem prebende indebite occu-
< parunt et contra iustitiam detinent occupatos, quos petit sibi
< restitui, vel extimationem eorum, quos facit sexaginta libras Pari-
< siensium, de quibus omnibus per vos, domine iudex, petit predictos
< abbatem et conventum per ipsum procuratorem legitime condem-
< pnari» et ad sadsfactionem compelli ; petit expensas factas, et pro-
< testatur faciendas » .
Super quo libello frater Hugo, procurator dictorum abbatis et conventus, litem contestando dixit quod prebenda ratione cuius age- batur bis in uno eodemque anno in iamdicta ecclesia vacaverat, sicut in petitione sua idem Magister proponebat, et quod ipse magister dictam prebendam fuerat postea consecutus. Reliqua autem omnia et singula in eodem libello narrata negat vera esse prout narratur, et dicit petita fieri non debere, con6tens tamen quod cum iamdicta prebenda duabus vicibus uno eodemque anno vacasset, sicut superius est expressum, ipsi abbas et conventus iure suo utendo fructus ipsius
26 Soeculo XIII
prebende per duos annos subsequentes perceperant ea, ut dicebat, ratione, quod ipsi abbas et conventus habent nomine monasterii sui annualia vacantium prebendarum in prenominata ecclesia Sancti Marcelli, quocumque modo prebenda vacat in eadem, sive canonicus ipsius ecclesie prebendam suam relinquat vel perdat, seu quocumque modo prebenda de una persona in aliam transeat, quod ius dicebat idem procurator ipsos abbatem et conventum habere ex concessione bone memorie Stephani quondam Parisiensis episcopi de consensu decani et capituli maioris ecclesie Parisiensis, et decani et capituli sepefate ecclesie Sancti Marcelli eis facta, que concessio fuit post- modum, ut dicebat, per Sedem Apostolicam pluries coniirmata, et quod ipsi abbas et conventus ac monasterium eorundem sunt et fuerunt a tempore cuius memoria non existit in possessione vel quasi supradictorum omnium pacifica et quieta ; que omnia dictus magister Bartholomeus confessus est in iudicio coram me se credere firmiter vera esse.
Lite itaque super premissis legitime plenius contestata, prestito a partibus de calumpnia sive de veritate dicenda iuramento, partibus in suis suprascriptis assertationibus et negationibus perseverantibus, ego, auditis et intellectis hiis et aliis confessionibus et rationibus, quas partes coram me proponere voluerunt,
concluso, renuntiatoque a partibus in causa,
[die] ad audiendam sententiam assignata, utraque parte presente et instanter sententiam ferri postulante,
de ipsius domini Pape speciali mandato, prefatum fratrem Hugo- nem canonicum Sancti Victoris, procuratorem dictorum abbatis et conventus, ac ipsos abbatem et conventum per ipsum procuratorem ab impetitione supradicti magistri Bartholomei per diffinitivam sen- tentiam absolvo, eidem magistro Bartholomeo super petitis perpetuum silentium imponendo.
Quam sententiam scribi iussi per Noclerium scrivanum.
Lata est hec sententia et recitata per dictum magistrum Ade- nulfum apud Asisium, in hospitio ipsius magistri, coram hiis testibus ad hoc specialiter vocatis et rogatis, scilicet : magistro Helya Lemo- vicensi, canonico Parisiensi, teste; magistro Richardo dicto Angeio, canonico Abri(n)censi, teste ; magistro Anselmo canonico Sancti Aniani Aurelianensis, teste; magistro Thomasio canonico Fuliginate, teste; Alexandro de Anagnia, familiari dicti magistri Adenulfi, teste; et Girardo de Senonis, teste; - £rgo Noclerius, auctoritate imperiali scriniarius, prolationi huiusmodi sententie interfui, ac ipsam de man-
Innocentio IV 27
dato prefatt magistri Adenulfi domini Pape Subdiaconi et capellani scripsi et publicavi rogatus, quam ad cautelam, ne possit in posterum dubitari, idem magister Adenulfus fecit sui sigilli munimine roborari. € Nulli ergo, etc, notre confirmationis, [etc.] Dat. Asisii, ii nonas maii, anno x^ >.
■
33.
Guillelmus Bardini, Papae Capellanus, se vocat Auditorem getteralem causarum curie Pape, non ita tamen appellatur ab Episcopo Palen- tino^ deputato Auditore in causa appellationis a sententia Guil- lelmi. - Datur conservator sententiae.
(Reg. Vat., 23,foL 15, anno X/, cap. 140 ; E. BergeR) n. 6960).
1253, augusti 28, Assisii.
€ Universis presentes litteras inspe-
cturis Guillelmus, prepositus Forojuliensis, domini Pape Capellanus ac eiusdem curie causarum generalis Auditor, salutem in Domino. Cum dominus Papa Bernardo Fulcherii, canonico Sancti Aredii, Lemo- vicensis diocesis de canonicatu et prebenda in ecclesia Lemovicensi... abbate Dolensi, Bituricensis diocesis, executore sibi concesso, pro- videri mandasset et contra ipsum fuisset oppositum quod littere obtente fuerant ab eodem per symoniacam pravitatem, et quod stylum curie non haberent, quodque subbreptive preter ipsius domini Pape conscientiam fuerant etiam impetrate, propter que et alia decanus et capitulum Lemovicenses a domino Papa ad eundem abbatem lit- teras apostolicas impetfarunt, inter cetera continentes quod prefato B(ernardo) in dicta ecclesia dominus Papa non credebat litteras con- cessisse, ac proponeretur quod indulgentia specialis» qua est indultum decano et capitulo Lemovicentibus ut ad receptionem vel provisio- nem alicuius compelli non possint per litteras apostolicas, nisi de ipsa indulgentia et duodecimo (sic) canonicorum numero et trium ad dignitates in e^clem ecelesia auctoritate domini Pape istius receptorum specialem et expressam fecerint mentionem, per eas minime tolle- batur, immo ipse per illam, ac quibusdam aliis in iibello procura- torum ipsorum propositis exceptis criminibus poterant enervari, nos, litteris predictis ab ipso B(ernardo) super provisione huiusmodi obten- tis nobis exhibitis ac diligenter inspectis, earumdem considerato tenore, de ipsius domini Pape mandato ipsas litteras super provisione
28 Soeculo XIII
predicta ab ipso B(eraardo) obtentas omnino huiusmodi suspitione ca- rere decernimus, et ipsum B(ernardum), exceptiontbus huiusmodi ac pre- fatis litteris ad eumdem abbatem a predictis decano et capitulo obtentis nequaquam obstantibus, cum tacito de appellatione ipsius decani et capituli, ac auditore super eo dato, obtente fuissent, fore recipiendum in ecclesia supradicta in canonicum et in fratrem, ac sibi de pre- benda debere provideri iuxta ipsai'um continentiam litterarum, nisi propter crimina contra ipsum B(ernardum) proposita valeat impediri, ad que proponenda procurator(em) ipsorum decani et capituli parati sumus admittere et admittimus, que quidem crimina expressim dici- mus declaranda. Datum Perusii, secundo kalendas februarii, pontifica- tus domini Innocentii pape Quarti anno decimo, anno Domini m^^cc** 011"*, indictione undecima.
< In nomine Domini, amen. Ego Rodericus, Dei gratia Palen- tinus episcopus, datus Auditor a domino Papa in causa appellationis a Petro procuratore decani et capituli Lemovicensium contra Ber- nardum Fulcherii, canonicum Sancti Aredii, Lemovicensis diocesis, interposite super interlocutoria a. . preposito Foroiuliensi, domini Pape Capellano, lata contra ipsum procuratorem pro eodem Bernardo super appellatione et causis appellationis ipsius, que proposita dice* batur ab. . abbate Dolensi contra eumdem Bernardum ad Sedem Apostolicam ex parte decani et capituli predictorum, habito coram me processu legitimo, et facta super eo domino Pape relatione dili- genti, de speciali ipsius domini Pape licentia et mandato confirmo interlocutoriam prepositi supradicti, pronuntians dictum procuratorem ab eodem Auditore minus legitime appellasse, et condempno ipsum procuratorem nomine decani et capituli predictorum, ac ipsos decanum et capitulum, in expensis Bernardo superius memorato, reservata mihi potestate taxandi expensas huiusmodi et super hiis recipiendi iuramentum a Bernardo predicto secundum formam iuris. Lecta et recitata fuerunt predicta apud Asisium, in ecclesia Sancti Francisci, presentibus magistro Roberto de Argentia, Martino Roderici, por- tionario Burgensis ecclesie, et magistro Martino archidiacono Bur-^ gensi, testibus, sub anno Domini mccliii^, pontificatus Domini Innocentii Pape quarti anno decimo, die secunda maio intrante. £t (ad) ipsius rei evidentiam pleniorem predictus episcopus sigilli sui munimine presentes litteras roboravit. Ego Bernardus de Asisio, Apo- stolice ac Sacrosancte Sedis notarius, predictis omnibus interfui, ut supra legitur, et de mandato episcopi memorati scripsi et fideliter publicavi.
InnocenHo IV 29
« In Dei nomine» amen. Noverint universi quod nos R., Dei gratia Palentinus episcopus, inter magistrum Bemardum Fulcherii, canonicum Sancti Aredii, ex una parte, et decanum et capitulum Lemovicenses, ex altera, a domino Papa deputatus Auditor in causa appellationis interposite a magistro Guillelmo Bardin(i), preposito Foroiuliensi, domini Pape Capellano, ex parte decani et capituli pre- dictorum» taxatione premissa super expensis factis a dicto magistro Bernardo occasione dicte appelladonis in qua succubuit pars adversa, et ab eodem magistro B(eraardo) prestito iuramento, declaramus et mandamus procuratorem dictorum decani et capituli» et ipsos decanum et capitulum» solvere dicto magistro B(ernardo) XV libras turonen* sium nomine huiusmodi expensarum, in quibus iamdudum condempna- vimus eosdem, taxatione et receptione iuramenti super eisdem et declaratione ipsarum nobis expressim et specialiter reservatis» sicut in pronunciatione nostra super appellatione iamdicta evidentius con- tinetur. Datum Asisii, in domo ubi nos dictus episcopus morabamur, anno Domini mccuii*^ indictione undecima, kalendis iuliis,, tempore domini Innocentii pape Quarti coram hiis testibus: magistro Cle- mente canonico Castelliensi, Lemovicensis diocesis, Stephano Ber- nardi clerico eiusdem diocesis, magistro Martino Roderico, et magi- stro Petro canonico Portugalensi, et pluribus aliis.
€ In Dei nomine, Amen. Noverint universi quod nos R., Dei gratia Palentinus episcopus» inter magistrum Bernardum Fulcherii canonicum Sancti Aredii, ex una parte, et . . decanum et capitulum Lemovicenses, ex altera, in causa appellationis interposite a magi- stro Guillelmo B(ardini) preposito Foroiuliensi, domini Pape Capeilano, per procuratorem decani et capituli predictorum, a domino Papa datus Auditor, cum de mandato eiusdem domini speciali, appellatione predicta tamquam minus legitima reprobata, requisiverimus procura- torem eundem utrum vellet specificare crimina et exceptiones que et quas adversus eundem Bernardum proposuerat in libello, respondit se nolle ac non habere mandatum ad specificationem huiusmodi faciendam ; facta domino Pape relatione super hiis diligenti, de ipsius domini speciali, mandato, dicto magistro Bernardo, quem indebite adversarii vexaverunt, canoniam Lemovicensem cum plenitudine iuris canonici conferimus et prebendam etiam, si facultas ad presens se ofTert» investientes eum cum nostro anulo de predictis; si vero se nondum offert, eam sibi sententialiter decernimus conferendam quam- primum ad id obtulerit se facultas, ad receptionem ipsius quantum ad canoniam, et assignationem et provisionem quantum ad prebendam
30 Soeculo XIII
sine difficultate qualibet eidem magistro B(ernardo) ipsos decanum et capitulum condempnantes, et eisdem quantum ad predicta per- petuum silentium imponentes. Actum Asisii, in domo ubi nos dictus episcopus morabamur, anno Domini mccliii**, indictione undecima, kalendis iuliis, tempore domini Innocentii Pape Quarti, testibus pre- sentibus magistro Clemente canonico Castelliensi, Lemovicensis dio- cesis, Stephano Bernardo clerico eiusdem diocesis, magistro Martino Roderici, magistro Petro canonico Portugalensi, magistro Bartholomeo publico notario, et plunbus aliis.
< Nulliergo, etc, (hanc paginam) nostre confirmationis (infringere vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem), etc, Dat, Asisii, V kalendas septembris, anno xi^.
< .. Officialis Bituricensis datus est ei super hoc conservaton Quo- circa mandamus quatinus dictum canonicum in huiusmodi prebende, si vacat, vel quamcito vacaverit iuxta confirmationis nostre tenorem, per te vel per alium corporalem possessionem inducens ac defendens inductum, facias eum ab ipsius ecclesie capitulo in canonicum recipi et in fratrem, ac stallum in choro et locum in capitulo assignari, non obstante si venerabili fratri nostro. . episcopo et capitulo Lemovi- censibus generaliter, vel aliquibus ex eis specialiter a sede aposto- lica sit indultum quod ad receptionem vel provisionem alicuius com- pelli, quodque interdici, suspendi vel excommunicari non possint per litteras dicte sedis non facientes plenam et expressam ac de verbo ad verbum de indulto huiusmodi mentionem, sive qualibet alia indul- gentia sedis predicte, de cuius toto tenore oporteat in presentibus mentionem fieri, et per quam effectus presentium impediri valeat vel differri; contradictores, etc, Dat. ut supra>.
34.
Magtster Bernardus, Papae Capellanus, tn suis patenlibus litteris se non praedicat generalem Auditorem causarum, sed talis praedicatur alius Capellanus auditor, scilicet magister Martinus. - Notarius, sacrosanctae Romaftae Ecclesiae auctoritate,
(Rbg. Vat., 22, fol, 94, anno XI, cap. 669; fi. Bergbr, «. 7530).
1254, martii 18, Laterani.
€ Universis presentes litteras
iiispecturis, magister Bernardus domini Pape capellanus, decanus Ulixbonensis, salutem in Domino. In causa que inter Durandum de
Innocentio IV 31
Cocon., sacristam Lodovensem, ex parte una, et Petrum Raimundi de Monte Brun(o), canonicum Agathensem, ex altera, super ecclesia de Cognatio, Agathensis diocesis, vertebatur, prefatus petrus coram magistro Martino, Capellano Domini pape et eiusdem curie generali Auditore causarum, nunc episcopo Mantuano, libellum obtulit in hunc modum: *• Coram vobis magistro Martino, domini Pape capellano et eiusdem curie generali Auditore causarum, proponit Berengarius pro- curator
Nos igitur, super hiis et aliis que partes
proponere voluerunt, postquam fuit a partibus in causa conclusum, facta domino pape relatione fideliter, de ipsius domini pape mandato per viam providentie ac ordinationis procedere intendentes, provi- demus, statuimus et etiam ordinamus ut dicta ecclesia apud Petrum prefatum debeat remanere, ecclesiam ipsam cum omnibus iuribus et pertinentiis suis sibi et procuratori suo eius nomine adiudicantes, auctoritate et mandato eiusdem domini providemus, statuimus et etiam ordinamus quod dictus P(etrus) et quicumque alter ecclesiam prefatam tenuerit, dicto Durando sacriste XX libras turonensium de proventibus ipsius ecclesie in dominica qua cantatur Letare leru- saUnty dominica proxima sequenti excepta, singulis annis persolvat, sepedictum sacristam quantum ad petitionem fructuum absolventes« Super petitione vero episcopi Agathensis, qua petebat sententias excommunicationis in dictum sacristam latas usque ad satisfactionem condignam invioiabiliter observari, quia de intentione ipsius episcopi nobis plene non costitit, eundem sacristam sententialiter duximus absolvendum, ipsum ab omnibus sententiis in eum occasione huius- modi negotii per iamdictum episcopum promulgatis ad cautelam nihi- lominus absolventes, retenta nobis potestate, iuxta mandatum do- mini papa viva voce nobis iniunctum providendi episcopo, sacriste et Petro predictis, et eisdem adherentibus, quoad sententias per eumdem episcopum vel quemlibet alium in eos occasione huius- modi cause latas. In cuius rei testimonium presentes Htteras per Matheum notarium infrascriptum fieri fecimus et nostri sigilli muni- mine roborari. Actum Laterani, anno Domini mccliiii®: mense februario, die xviii*, indictione xii*, pontificatus domini Innocentii pape Quarti, anno xi®, presentibus hiis testibus: domino Jacopo de Sancto Donato, Capellano domini pape; magistro lohanne Cambora, canonico Lodovensi; domino Arnaldo Morlan., canonico Agathensi; Roberto procuratore Archiepiscopi Narbonensis, et domino Alberto
32 Soeculo XIII
Azario advocato ; Ego Matheus Narniensis, Sacrosancte Romaoe Ecclesie auctoritate notarius» predictis interfui, et de mandato pre* fati magistri Bernardi scripsi, et in publicam formam redegi » .
35,
Idem Magister Martinus Ispamis wque ab Innocentio IV, neque a Cardinati in quem partes denique compromiserant, vocatur Auditor generalis causarum curiae domini Papae.
(Reg. Vat., 23, fol. 142, anno XII, cap. 8 hts ; E. Berger, «. 7811).
1254, iunii 24, Anagniae.
Sane petitio vestra, nobis exhihita
continebat quod cum inter vos ... et priorem et conventum :.. super eo quod vacante monasterio ipso ... dicti prior et conventus ... fra- trem Martinum ... in abbatetA suum elegerant, quamquam in pos- sessione vel quasi iuris eligendi abatem in eodem monasterio fuis- setis ... coram dilecto filio J. ... presbytero cardinali, partibus auditore concesso, questio verteretur, tandem quia, lite super hiis coram eo legitime contestata, et de veritate dicenda prcstito ab iisdem par- tibus iuramento, factisque positionibus et respohsionibus subsecutis, predictus cardinalis variis impeditus negotiis commode premissis non poterat interesse, questionem eandem dilecto iilio Magistro Mar- tino Ispano, capellano nostro commisimus terminandam ....
(Lis in arbitros compromissa dein fuU, et Cardinalis
arbiter sic scribit): ... Dominus Papa magistrum Martinum Ispanum, virum providum et discretum, dedit partibus Auditorem, coram quo attestationes aperte fuerunt et rubrice facte ab utraque parte. Demum cum lis agitaretur coram predicto Auditore inter eos, dictus ... Mona-
chus et procurator monasterii in nos compromittere curave-
runt, etc.
36.
Innocentius IV, Magistrum, Rostandum Stibdiaconum et Capellanum suum, non vocat Auditorem generalem, sed dumtaxat dicit, se eum dedisse partibus Auditorem.
(Reg. Vat., 23,fol. 204, anno XII, cap. 462; fi. Berger, n. 8296).
1255, augusti 31, Anagniae.
Preposito ecclesie de Eulenhoven, Ordinis Sancti Benedicti,
tensis diocesis. - Exposuit nobis dilectus iiiius Henricus
rector de Stuffe et de Reuzzinge ecclesiarum, quod cum nos olim
Innocentio IV ^ Alexandro IV 33
super receptione ac provisione ipsius rectoris m ecclesia Ratispo- nensi nostras sub certa forma dilecto filio . . Abbati de Wilzeburch, Eistetensis diocesis, executorias litteras duxerimus destinandas, tandem inter dictum rectorem . . et . . prepositum . . decanum et Capitu- lum Ratisponenses . . . super receptione ac provisione huiusmodi mate- ria questionis exorta, et ea ad examen Apostolice Sedis delata, nos in ea dilectum filium tnagistrum Rostandum, Subdiaconum et Capel- lanum nostrum, dedimus partibus Auditorem, qui cognitis eiusdem questionis meritis, et relatis fideliter coram nobis, processum si quis' per eumdem Abbatem pro dicto rectore super hiis est habitus irri- tavit, sibi pro eo perpetuum silentium nichilominus imponendo quia in prefisitis iitteris executoriis etc. . . . Nos enim huiusmodi preben- dam vacantem vel proxime vacaturam conferendam dicto rectori, dona- tioni Sedis Apostolice reservantes, irritum decernimus et inane si secus super premissts fuerit attemptatum. Datum Anagnie ii kal. sept. anno xii.
37.
Alexander IV (1254-1261) compositianem et ordinationem in causa benejiciali inter lohannem de Canuzano^ Capellanum suum et Audi- torem contradictarum, nepotem Innocentii IV, et Mana^terium S. Augustini Cantuariensis Ordinis S. BenedicH, a Magistro lohanne de Sancto Germano, nunc Subdiacano et Notario suo, olim vero Subdiacono et Capellano Innocentii IV, sub eodem Innocentio IV factas, ratas habet et confirmat. - Magister lohannes se non prae- cUcat Auditorem generdlem. - Notarius Apostolicae Sedis aucto- ritate.
(Rbg. Vat., 24, fol. 196, anno II, cap. 376 ; C. Bourel de la RoNCiiiRB, in « Biblioth. des &oles, etc. Les Registres d'lnnoc. IV, Paris, 1902 » , n. 1458),
1256, martii 13, Laterani.
< lohanni de Came^ano, capellano nostro et contradictarum nostra- rum auditori. £a que iudicio vel concordia terminantur [etc] usque : communiri. Sane tua petitio nobis exhibita continebat, quod, cum in causa que inter te, ex parte una et .. abbatem, et conventum mona- sterii Sancti Augustini Cantuariensis, ordtnis Sancti Benedicti, ad Romanam Ecclesiam nullo medio peptinentis, ex altera, super eccle- sia de Lenham, Cantuariensis diocesis, vertebatur, felicis recordatio- nis I. papa, predecessor noster, dilectum filium magistrum lohannem de Sancto Germano, subdiaconum et notarium nostrum, tunc Capel-
34 Soeculo XIII
lanum suum, dedisset partibus Auditorem, idem Capellanus, de tuo et adverse partis procuratorum assensu ac ipsius predecessoris speciali mandato, ordinavit, quod tu de bonis ipsius monasterii Sancti Augu- stini tamdiu decem et octo marcarum bonorum, novorum et legalium Sterlingorum percipias annuam pensionem, quam iidem abbas et con- ventus ttbi vel procuratori tuo, certis loco et termino, solvere tenean- tur, donec tibi in Cantuariensi provincia de ecclesia vel beneficio ecclesiastico, uno vel pluribus, annui valoris qui.nquaginta Marcarum ^ad minus, provisum extiterit, et in pacifica possessione provisionis ipsius fueris, et fructus perceperis ex eadem. Super dicta vero eccle- sia, eosdem abbatem et conventum per sententiam diffinitivam a tua portione absolvit, prout in instrumento publico confecto exinde, sigil- lato sigillo ipsius Capellani, plenius continetur.
Nos itaque, tuis supplicationibus inclinati, quod super hoc ab eodem Capellano factum est, ad instar predecessoris eiusdem, ratum et gratum habentes, ac ad illius exemplar supplentes, de plenitudine potestads, defectum qui fuit in hoc, ex eo quod dicti procuratores ad componendum vel pensionem dandam seu concedendam non habebant speciale- mandatum, id auctoritate apostolica confirmamus et presentis scripti patrocinio communimus. Preterea cum dilecti filii .. Abbas, et Conventus prefati monasterii compositionem et ordinationem huius- modi postmodum acceptarint, sicut ex patentibus eorum litteris col- legimus evidenter, Nos nichilominus acceptationem ipsorum apostolici favoris munimine robortimus. Tenores litterarum tam prefati magistri, dicti predecessoris vestigiis inherendo, quam predictorum Abbatis et Conventus, de verbo ad verbum presentibus inseri facientes, quorum primus talis est:
1253, maii 13, Assisii.
< In nomine Domini nostri Ihesu Christi, anno Incarnationis eius M°cc°Liii**, mense Maii, xi Indictione. Inter dominum lohannem de Came^ano, domini pape nepotem et capellanum ac eiusdem contra- dictarum auditorem, ex una parte, et... abbatem, et Conventum San- cti Augustini Cantuariensis, ordinis sancti Benedicti, ad Romanam Ecclesiam nullo medio pertinentis, ex altera, super ecclesia de Len- ham, Cantuariensis diocesis, materia questionis suborta, dominus papa nobis, magistro lohanni de Sancto Germano, Subdiacono et Capellano suo, causam ipsam audiendam examinandamque commisit. Magister vero Bernardus de Pinu, procurator auditoris predicti, instanter a nobis petiit in negotio memorato procedi.
Alexandro IV 35
Ex adverso autem, fratre Roggero de Shotindone et fratre Adam de Sancto Albano, monachis et procuratoribus etusdem monasterii Sancti Augustini, in nostra presentta constitutis, audivimus summarie que hinc inde proposita extiterint, sed ante quam ad iudicii strepitum veniretur, ad bonum pacis et concordie interposuimus partes nostras. Eisdem igitur partibus acquiescentibus nostris salutaribus monitis, pro evitandis laboribus et expensis que possent ex iudicialibus strepitibus evenire, ad compositionem et ordinationem huiusmodi, nobis median- tibus, est deventum: videlicet quod predicti procuratores monachi super bonis et de bonis monasterii prelibati concesserunt, instituerunt, dederunt et ordinaverunt eidem domino I./ domini pape nepoti pre- senti, exnunc annuam pensionem decem et octo Marcarum bonorum et novorum et legalium sterlingorum, tredecim soldis et quatuor denariis pro Marca qualibet computandis, solvendam sibi vel suo nuntio seu procuratori apud Londonias in domo miiitie Templi novi, in festo sancti Michaelis, vel si ibidem idem I. vel eius nuntius seu procurator inventus non fuerit, eisdem loco et termino, pomine et vice ipsius auditoris deponendam sub testimonio Thesaurarii vel Custo- dis, et penes Thesaurarium aut Custodem domus predicte. Si vero predicti Abbas et Conventus dictam pensionem, dictis loco et ter- mino, non solverint, promiserunt iidem monachi et procuratores, nomine Monasterii sui, ipsi auditori solvere decem Marcas, nomine pene, quotiens in solutione cessarent pensionis predicte, credendo ipsius domini I. vel eius nuntii sive procuratoris, simplici verbo, sine alterius onere probationis, super dampnis et expensis que idem Capel- lanus incurreret, occasione solutionis, predictis loco et termino, non facte: pro quibus omnibus observandis et fideliter adimplendis, obli- gaverunt omnia bona sancti Augustini superius memorati, renuntian- tes constitutioni de duabus dietis, prohibitioni regie omnique iuris auxilio, tam canonici tam civilis. Predictam autem pensionem, iidem abbas et conventus eidem capellano annuatim solvant, donec sibi in provincia Cantuariensi de ecclesia vel ecclesiastico beneficio, uno vel pluribus, valoris quinquaginta marcarum ad minus, provisum extiterit, et fuerit in pacifica possessione provisionis predicte, et fructus perce- perit ex eadem. Et nos, auctoritate nobis a domino papa commissa, et etiam de partium voluntate, predictam pensionem instituimus, con- cedimus et ordinamus memorato domino I. super bonis et de bonis ipsius Monasterii sancti Augustini modo et forma superius iam expressis; supplentes, de domini pape speciali mandato, defectum procurationis procuratorum ipsorum, in eo quod ipsi ad componen-
36 Soeculo XIII
dum et pensionem dandam seu concedendam et ordinandam speciale non habebant mandatum, quamvis alias pro omnibus negotiis et causis eiusdem Monasterii sufficientem et ydoneam procurationem haberent, cuius tenor de verbo ad verbum inferius annotatur. Expensas vero omnes abbas et conventus predicti integraliter facient in prosecutione prosecutionis predicte, quousque, ut dictum est, predicto domino I. provisum fuerit et in paciBca possessione exttterit provisionis iam- dicte, et fructus perceperit ex eadem, nisi questio aliqua inde emer- geret, et negotium ad Curiam deveniret, in cuius prosecutione negocii, dum in Curia ageretur, dicti abbas et conventus expensas facere minime teneantur. Pensionem tamen prefato Capellano annuatim inte- graliter semper solvant, donec, ut superius est expressum, in pacifica possessione fuerit provisionis iamdicte et fructus perceperit ex eadem. Si autem prefatum dominum lohannem ad episcopalem vel archiepi- scopalem dignitatem interim contigerit promoveri, vel, sicut superius est narratum, fuerit ei provisum, et in pacifica possessione extiterit provisionis ipsius, et fructus perceperit ex eadem, memorati abbas et Conventus ab eadem pensione seu provisione sint liberi et immunes. Super eadem autem ecclesia de Lenham, predictos abbates (sic) et Conventum diOinitive absolvimus a petitione domini lohannis predicti, cum nobis constiterit evidenter per indulgentias Romanorum Pontifi- cum, abbati et Conventui monasterii prelibati ipsam ecclesiam in usus proprios fuisse concessam, eidem domino I. super ipsa ecclesia per- petuum silentium imponendo.
Dictus autem dominus I. in nostra presentia sponte renuntiavit omnibus litteris et indulgentiis impetratis et impetrandis, ex quibus possit sibi aliquod adminiculum exhiberi, quod dicti abbas et Con- ventus sibi predictam pensionem solvere tenerentur, postquam eum ad ' episcopalem vel archiepiscopalem dignitatem contingeret pro- moveri.
Tenor autem procurationis predictorum monachorum talis est:
1252, martii 17, Cantuariae.
Sanctissimo patri ac domino Innocentio, divina providentia summo Pontifici, sue sanctitatis filii devoti ... Prior, et Conventus [monasterii] sancti Augustini Cantuariensis, quod ad sedem apostolicam nulio pertinet mediante, pedum oscula beatorum. In omnibus causis et negociis in Curia vestre sanctitatis Monasterium contingentibus, dilectos fratres et commonachos nostros Roggerium, elemosinarium, et Adam de Sancto Albano, procuratores nostros, constituimus ad
Alexandro IV 37
agendum, defendendum, impetrandum, contradicendum, narrandum, ponendum et in iudices consentiendum, et alium procuratorem con- stituendum, et ad omnia alia agendum, que veri et legitimi pro- curatores facere possunt, ratum et gratum habituri, quicquid per eos et eorum alterum, quem adesse contigerit, actum fuerit seu procu- ratum: pro eis edam et pro eorum altero iudicatum solvi promitti- mus, si necesse fuerit. Idem quibuscumque adversariis nostris signi- ficamus. In cuius rei testimonium, huic scripto sigillum capituli nostri apposuimus. Datum Cantuarie, anno gratie m^^cc^^lii^, xvi kalendas aprilis. Conservet altissimus sanctitatem vestram per tempora lon- giora.
Actum Asisii, die Martis Tricesimo intrante mense predicto, pre- sentibus Magistro Symone, procuratore Electi Leodiensis, Magistro Aymone, fratre Corrado, et fratre Rostaino, fratribus hospitalis Theu- tonicorum, anno et Indictione predictis, Pontificatus domini Inno- centii pape IIII anno decimo. In cuius rei testimonium, presens instru- mentum inde fieri fecimus per manum Petri de Sancto Germano, notarii, sigilli nostri robore communitum.
Ego Petrus de Sancto Germano, apostolice Sedis auctoritate
notarius, predictis omnibus interfui, et de mandato et auctoritate
eiusdem Magistri lohannis de Sancto Germano, scripsi et publicavi.
Secundus vero est talis:
1253, julii 15, Cantuariae.
Sanctissimo patri et domino I., divina providentia summo ponti- (ici, sue sanctitatis filii humiles et devoti R., Minister humilis ecclesie sancti Augustini Cantuariensis, et eiusdem loci Conventus, pedum beatorum oscula cum cordis et corporis inclinatione devota. Noverit sancta paternitas vestra, nos ratam habere et firmam ordinationem seu compositionem factam per Magistrum lohannem de Sancto Ger- mano, subdiaconum et capellanum vestrum, in causa mota in Curia Sanctitatis vestre inter dominum lohannem de Came^ano, nepotem et Capellanum vejtrum ac Contradictarum vestrarum auditorem» ex parte una, et nos ex altera, super ecclesia de Lenham, in qua idem Magi-* ster I., de speciali mandato vestro datus fuit auditor, sicut in vestro rescripto et dicti auditoris instnimento inde confectis plenius conti- netur. In cuius rei testimonium, huic scripto sigillum Capituli nostri apposuimus. Datum Cantuarie, anno gratie m^cc^liii^, Idibus lulii. Conservet altissimus sanctitatem vestram per tempora longiora».
Nulli etc. nostre suppletionis, confirmationis et roborationis etc. Dat. Laterani, iii Idus Martii, anno secundo.
38 Soeculo XI2I
38.
AUxander IV smtentiam in causa proventuum ex funertbus, Episcopum Tusculanum inter et Monasterium Crypte/errate, latam a Magi- stro Maxtino, tunc domini Pape Capellano» nunc autem Bracha- rensi Archiepiscopo, ratam habet et canfirmat. - Magister Mar^ tinus se nan vocat {neque a partibus vocatur) AudUorem genera- Um. - Notarius, S. H. Ecc/esiae auctoritate.
(Reg. Vat., 24, f, 174% anno II, cap, 300; C. Bourel de la RoNafeRE, n. 1365 u
1256, iunii 10, Anagniae.
< Ea que iudicio etc. usque : communiri. Sane dudum inter vos, ex parte una, et ,. Abbatem, et Conventum monasterii Cripteferrate super mortuariis, legatis vel fidei commissis, oblationibus et qui- busdam aliis articulis, ex altera, questione suborta, nos venerabilem f. n. Magistrum Martinum, archiepiscopum Bracharensem, tunc prio- rem Wimaranensem et Capellanum nostrum, concessimus partibus auditorem, qui, audita confessione sindici vel procuratoris dictorum abbatis et Conventus, ac habito super hiis iuris peritorum consilio, super nonnullis articulorum ipsorum diffinitivam pro vobis senten- tiam promulgavit, dictos abbatem et Conventum super quibusdam in libelio vestro petitis ab impetitione vestra nihilominus absolvendo, prout in instrumento publico eiusdem auditoris sigillo signato con- fecto exinde plenius continetur. Nos igitur, vestris supplicationibus inclinati, sententiam huiusmodi ratam habentes, illam auctoritate apo- stolica confirmamus etc. usque : communimus. Tenorem predicti instrumenti presentibus inseri facientes, qui talis est:
1256, mai 5, Laterani.
« In nomine domini, Amen. Venerabilis pater dominus O., Tuscu- lanus episcopus, archipresbiteri, presbiteri, et clerici diocesis Tuscu- lane .. abbatem, et conventum monasterii Cripteferrate coram nobis, Magistro Martino, domini pape capellano, priore Wimaranensi, par- tibus auditore dato, traxerunt in causam. Constitutis igitur in presen- tia nostra Nicolao Romano, procuratore dictorum episcopi, archipre- sbyterorum et clericorum, et fratre Donato Monacho, procuratore et Syndico dictorum abbatis et Conventus, dictus N., procurator, contra eundem Syndicum h*bellum obtulit in hec verba:
Alexandro IV 39
Coram vobis, magistro Martino, domini pape Capellano, partibus auditore concessO) proponit .. procurator venerabilis patris .. epi- scopi Tusculani, quorum archipresbiterorum nomina in procuratoriis exprimuntur, nomine eorumdem, contra .. abbatem, et Conventum Cripteferrate sive procuratorem seu yconomum ipsorum, nomine eorumdem, quod predicti abbas et Conventus quosdam parrochianos dicti episcopi et archipresbiterorum et presbiterorum dicte diocesis receperunt ad ecclesiasticam sepulturam, recipiendo certam summam pecunie pro mortuariis earumdem, quarum quidam apud eos elegerant sepulturam, quidam non.
Item receperunt a quibusdam aliis parrochianis domini episcopi et presbiterorum, archipresbiterorum et presbiterorum, qui apud eos non fuerunt sepulti, quedam legata seu relicta vel fidei commissa, in ipsius domini episcopi et predictorum archipresbiteronim et pre- sbyterorum preiudicium non modicum et gravamen. Unde cum tam de predictis mortuariis quam de legatis, relictis vel fidei commissis predictis, videlicet cum ibi eligeret sepulturam vel etiam alibi, sed eis, aliqua relinquerunt, idem episcopus et predicti debeant canonicam portionem habere, secundum canontcas sanctiones, petit dictam cano- nicam portionem sibi reddi, et predictis archipresbyteris, et presbyteris et de predicta canonica portione sibi integre satisfieri ab eisdem. Omnia vero alia que ad ipsos pervenerunt ab illis qui apud eos sepulti sunt, cum tamen ibi non elegissent sepulturam, petit sibi integre et absque diminutione restitui, et hoc casu petit eos puniri secundum canonicas sanctiones. Petit etiam eisdem sententialiter inhiberi, ne aliquos parrochianos dicti domini episcopi et predictorum recipiant ad ecclesiasticam sepulturam, nisi prout iura concedunt, et tunc de omnibus oblationibus, legatis et omnibus aliis que relinquunt parro- chiani huiusmodi diocesis Tusculane ipsi monasterio pro animabus suis in ultima voluntate, solvant eis terciam partem integram sine aliqua diminutione pro sua canonica portione, ita quod de legatis reli- ctis episcopo Tusculano seu prefatis archipresbiteris sive eorum eccle- siis, ab huiusmodi parrocchianis nulla prorsus fiat deductio, aut com- pensatio habeatur, sed preter prefatam terciam apud ipsum episcopum et archipresbiteros sive eorum ecclesias integra maneant et persistant.
Item petit consimilem terciam partem sibi solvi de omnibus obla- tionibus, legatis et omnibus aliis que parrochiani dicte diocesis, qui alibi sepeliuntur, relinquunt ipsi monasterio in ultima voluntate.
Item petit, ut, si corpora aliquorum parrochianorum suorum, qui apud eos non elegerint sepeliri, ad sepulturam admiserint, omnia que
40 Soeculo Xm
occasione huiusmodi ad ipsos obvenerint, predictis episcopo et archi- presbiteris integre restituant sive etiam ecclesiis eonimdem.
Preterea petit quod parrochianos predictos ad aliqua divina ofiicia seu ecclesiastica sacramenta non admittant sine speciali licentia pre- dictorum, et super predictis petit eos sibi et aliis per vos, domine iudex, sententialiter condempnari, et predicta petit cum expensis in lite factis et faciendis, quas tempore sententie declarabit, iuris bene- (icio sibi omnibus semper salvo, protestans quod non astringit se ad omnia predicta probanda, sed offert se probaturum quod sibi sufficiat de premissis.
Super quo libello, dictus Syndicus litem contestatus est in hunc modum : Frater Donatus, monachus et procurator .. abbatis, et con- ventus Monasterii Cripteferrate, litem contestando, confitetur et dicit quod .. abbas, et Conventus dicti monasterii de omnibus oblationibus, legatis et omnibus aliis que relinquunt parrochiani ecclesiarum epi- scopatus Tusculani ipsi Monasterio pro anima sua in ultima voluntate, debent dare episcopo et ipsis ecclesiis parrochialibus integram ter- ciam partem pro canonica portione, et volunt in posterum sine con- tradictione prestare.
Item confitetur et dicit quod non debent recipere aliquem parro- chianum, contemptis propriis presbiteris ecclesiarum ipsarum, ad audienda divina in Monasterio eorum vel recipienda ecclesiastica sacramenta, et volunt facere in futurum. Confitetur etiam et dicit quod non debent recipere aliquem parrochianum ipsorum ad ecclesiasticam sepulturam, nec recipient in futurum, nisi in eorum monasterio ele- gerit sepeliri.
Cumque dicti abbas et Cohventus memoratum fratrem Donatum ad partes misissent remotas, alium procuratorem, fratrem Pignu vide- Iicet« eorum monachum, in causa constituerunt eadem. Qui, coram nobis in iudicio constitutus, nomine abbatis et Conventus predicto- rum, approbavit et ratificavit confessiones factas per fratrem Dona- tum predictum, ac postmodum ad revocandum confessiones predictas exhibuit speciale mandatum et revocavit easdem.
Et tandem dicti abbas et Conventus, recog^oscentes quod privi- legia quibus a prestatione petitorum se tueri sperabant, eos minime liberabant, iam dictas confessiones per suas speciales litteras appro- bantes, revocationem factam de dictis confessionibus per dictum fra- trem Pignu penitus revocarunt.
Nos itaque, audita confessione huiusmodi syndici memorati, et hiis que secuta sunt diligenti deliberatione pensatis, ac tandem dicto
Alexandro IV 41
fratre Pygnu, procuratore dictorum abbatis et Conveatus et Ste- phano, procuratore dictorum domini episcopi, archipresbiterorum et presbiterorum constituto per dictum Nicolaum Romanum, in causa concludentibus et sententiam ferri instanter petentibus, habito super hiis omnibus iuris peritonim consilio, et plena deliberatione nobis- cum, prefato procuratori dictorum abbatis et conventus, ipsorum nomine, necnon ipsis abbati et Conventui sententialiter inhibemus, ne aliquos parrochianos dicti domini episcopi et archipresbiterorum, pre- sbiterorum et clericorum ad ecclesiasticam recipiant sepulturam, nisi, prout iura concedunt etiam in hoc casu scilicet cum in eodem Mona- sterio elagerint sepulturam, et etiam cum alibi sepeliuntur, ut de omnibus oblationibus, legatis et omnibus aliis que relinquunt ipsi parrochiani dicto monasterio in ultima voluntate pro anima sua, iidem abbas et conventus solvant eis terciam partem integram, sine aliqua diminutione, pro sua canonica portione: ita quod de legatis relictis episcopo Tusculano seu prefatis archipresbiteris, presbiteris sive eorum ecclesiis ab huiusmodi parrochianis, nulla prorsus fiat deductio aut compensatio habeatur. Sed ea, preter prefatam terciam, apud ipsum episcopum et archipresbiteros sive eorum ecclesias integra maneant et persistant: memoratum procuratorem abbatis et conventus, ipso- rum nomine, et ipsos abbatem et Conventum per eumdem procura- torem sententialiter condempnamus, inhibentes eisdem ne corpora aliquorum parrochianorum predictorum qui apud eos non elegerint sepeliri, ad sepulturam admittant. Quod si contra hanc nostram inhibitionem [ajliqua admiserint, decernimus, ut omnia que occa- sione huiusmodi ad ipsos obvenerint, predictis episcopo et archi- presbiteris et presbiteris integre restituant, sive etiam ecclesiis eorum- dem, sed et firmiter inhibemus, quod parrochianos predictos ad ali- qua divina officia seu ecclesiastica sacramenta contra ius, seu propriis contemptis presbiteris, de cetero non admittant, et ad hec omnia pre- fatum procuratorem dictorum abbatis et conventus, eorundem nomine, ad ipsos abbatem et conventum per diffinitivam sententiam ' condem- pnamus. Super aliis vero in predicto libello petitis, dictos abbatem et conventum absolvimus ab impetitione episcopi memorati et dicto- rum archipresbiterorum, presbiterorum et clericorum diocesis Tu* sculane.
In cuius rei testimonium, presentes litteras per Matheum Nota- rium infrascriptum fieri fecimus et nostro sigillo muniri. Actum Late- rani coram hiis testibus, Andrea, Decano Agrigentino, Magistro Petro, Scolastico Lucensi,. Geraldo Menendi, Canonico Portugalensi, Pelagio
42 Soeculo XIII
Petri et Martino Dominici clericis , anno domini m^cc^lvi", Mense Maii, die quinto intrante, Indictione xiiii, pontificatus domini Ale- xandri pape iiii anno secundo.
Ego Matheus Narniensis, sacrosancte Romane ecclesie auctoritate Notarius, prolationi sententig prescripte interfui, et de mandato dicti Magistri Martini scripsi et in publicam formam redegi. Nomtna vero parrochianorum et mortuaria seu legata vel fedeicommissa vel relicta ab ipsis parrochianis, a predictts abbate et conventu percepta, que continentur in libello posito in Regesto, quia dominus Magister Mar- tinus mandavit mihi quod in libello posito in sententia prescripta non insererem, ea huic sententie inserere pretermisi>.
« Nulli etc. nostre confirmationis etc. Dat. Anagnie, iiii idus iunii anno secundo > .
39.
Urbano IV ( 1 2 6 1 - 1 2 64). - /. Diacanus Cardinalis, Garino, Papae Capel- lano ac eiusdem Papae palatii causarum generali Auditori^ causam olim Magistro Matthaeo de ScUemo^ Papae Capellano, sub certa forma commissam et ab eodem sententia defi$iitam^ commtttit tan- tummodo audiendam: Garino autem^ causa pendente, se cdio trans- ferenti^ subrogal Magistrum Delfinatem de Neapoli^ domini Papae Capellanum a^ eiusdem PcUata genercUem Auditorem, sibi reservans diffinitivam causae sententiam.
(Reg. Vat., 29, fol. 22, anno III, cap. 40; I. Guiraud, in « Btblioth, des Acoles^ Fran^aises, Les Registres WUrbain IV, Faris*, n. 992).
1264, februarii 19
... Cum ... dominus Urbanus papa IIII, magistro Matheo de Salerno, Capellano suo, predictum negocium sub certa forma duxe- rit committendum, idem Capellanus ... sententialiter declaravit
citato autem postmodum primo, secundo et tertio per... (Garinum) decanum Cathalaunensem, domini pape Capellanum ac eiusdem Palatii generalem Auditorem causarum, cui vices nostras non totaliter in hac parte commisimus... Coram quo decano... procurator prefati H. obtulit libellum postmodum dicti H. nomine hac forma:
« In nomine Domini amen. Coram vobis, domino Garino, decano
< cathalaunensi, domini pape Capellano ac eiusdem palatii causarum
< generali Auditore cui venerabilis pater dominus I. sanctorum Cosme
UrbanolV 43
< et Damiani diaconus Cardtnalis in hac causa parttbus concessus
< Auditor, huiusmodi causam tantum audiendam commisit, dicit et cproponit... procurator Henrici etc. >.
Memorato insuper Decano Cathalaunensi se ad partes alias trans- ferente, nos dictum negotium magistro Delfinat(i) de Neapoli, domini pape Capellano ac eiusdem palatii generali Auditori causarum, com- mittendum duximus, nobis tamen diffinitiva sententia reservata. Qui magister Delfinas, citatis iterum in publica audientia, primo, secundo et tertio prefato Gerardo necnon decano et Capitulo Lobiensibus vel procuratoribus eorumdem si quis essent in Curia... discussis ipsius cause meritis, litteris, actis et munimentis... coram ipso productis, diligenter examinatis, nobis de predictis omnibus et singulis rela- tionem fecit fidehter et prudenter. Quare pro parte H. memorati fuit cum instantia petitum a nobis ut predictum negocium deberemus diffinitive sententie calculo terminare. Visis igitur et intellectis iuribus et rationibus etc. ...
40.
Urbanus 1 V in causa cotnmissa Magistro Delfinati de Neapoli, Capel- lano suo et generali Auditori, subrogat R,, Albanensem Episcopum ob discessum e Curia Magistri Delfinatis.
(Reg. Vat., 29,fol 23 verso, n. 44; I. Guiraud, n. 996\
1264, martii 3.
... « Coram vobis, Magistro Delfinate de Neapoli, domini pape
< Capellano ac palatii eiusdem domini generali Auditore causarum
< et in causa infrascripta, partibus Auditore concesso, proponit
< Stephanus
Lite igitur super dicto libello legitime contestata, prestitoque de veritate dicenda a partibus iuramento, factisque quibusdam posi- tionibus et responsionibus coram ipso magistro Delfinate, capellano predicto, tandem dicto magistro D[elfinate] se de Curia absentante, sanctissimus pater dominus Urbanus papa IIII nobis R. miseratione divina Albanensi episcopo, causam commisit huiusmodi audiendam et fine canonico terminandam...
44 Soeculo XIJI
41.
Urbanus IV appellatianem a sententia Bernardi Ispani, Capellaniy Audi- torisy committit Michaeli de Tholosa Capellano, Auditoriy et huic interim promoto ad officium Vice-Cancellarii, subrogat Cardincdem.
(Reg. Vat., 29, fol, 45 verso, n. 98 ; 1. Guiraud, n, J049),
... Sane petitio tua nobis exhibita continebat quod... super pro- visione facta tibi auctoritate sedis apostolice... orta fuisset materia questionis, et per appellationem ad sedem eandem huiusmodi negotium legitime devolutum, dilectus (ilius Magister Bemardus Ispanus, Capella- nus noster, partibus a nobis super hoc datus auditor, cognitis cause meritis et iuris ordine observato, diffinitivam pro te promulgans sen- tentiam ... a qua sententia procurator eorumdem abbatis et Capituli (adversarii) appellatum ... , dilecto filio magistro Michaeli, Vicecancellarie sacrosante Romane ecclesie, tunc Capellano nostro, causam appel- lationis huiusmodi a nobis obtinuit committi. Coram quo lite super hoc legittime contestata, et eodem Magistro M[ichaele] interim ad officium Vicecancellarie nostre promoto, nos demum dilecto filio nostro I. sancte M. in Cosmidin diacono cardinali, causam huiusmodi commisimus audiendam...
... Coram vobis, magistro Bernardo Yspano, domini pape Capel- lano, ab eodem domino partibus Auditore concesso ...
... Coram vobis, magistro Michaele de Tholosa, domini pape Capel- lano ac ipsius palatii causarum generali Auditore... etc.
42.
Urbanus IV in causa Auditorem dat Magistrum Gregorium de Nea- poliy Capellanum suum et palatU causarum genercUem Audilorem^ qui dat rogatorias tribus^ in dignitate Mediolani constitutis^ ad excutiendos cUiquot testes : testibus productis, idem Urbanus IV cau- sam audiendam et terminandam U DicLCono Cardinali committit: a quo cum appellatum fuerit, causam appeUationis eidem CardincUi et Episcopo Sabinensi coram quo partes iudicium prosequuntur, com- mittit.
(Reg. Vat., 29, fol. 66, n. 158; I. Guiraud, tom. III, n. 1109).
1264, iulii 12, Urbevetere.
petitio tua nobis exhibita continebat quod
nos in causa que inter te et Albertum de Buxinate, ordinarium Medio-
Urbano IV 45
lanensem, super quadam prebenda que in ecclesia sancti Stephani in Brolio Mediolanensi vacavit per mortem Oldrici presbyteri eiusdem ecclesie Canonici, et in qua uterque vestrum se dicebat habere ius, vertebatur, ad sedem apostolicam legitime devoluta, dilectum filium Magistrum Gregorium de Neapoli, Capellanum nostrum, dedimus par- tibus auditorem ; et tandem, h'te coram eo legitime contestata, factis- que positionibus et responsionibus ad easdem, ac formatis articulis et productis hinc inde testibus, causam huiusmodi dilecto (ilio no- stro U., sancti Eustachii diacono Cardinali, audiendam commisimus et fine debito terminandam. Idem vero cardinalis, cognitis ipsius cause meritis et iuris ordine observato, pronuntiavit predictam pre- bendam ad te pertinere de iure et tibi sententialiter adiudicavit eandem, dictumque Albertum a dicta prebenda amovens ac sibi per- petuum silentium imponens super ea» ipsum ad restituendum et dimit- tendum tibi predictam prebendam, cum fructibus inde perceptis, vel eorum extimationem nichilominus condempnavit» prout in instrumento publico inde confecto, sigillato sigillo ipsius cardinalis, plenius continetur. Sane, procuratore dicti Alberti pro eo a sententia huiusmodi ad nostram audientiam appellante, nos huiusmodi appellationis causam venerabili fratri nostro.. Episcopo Sabinensi et eidem cardinali audiendam et ter* minandam fine debito duximus committendam. Comparentibus igitur partibus coram eodem episcopo qui vice sua et ipsius Cardinalis de appellationis causa cognoscebat eadem, et lite coram eo legitime conte- stata et de veritate dicenda prestito a partibus iuramento, factisque posi- tionibus et responsionibus ad easdem et formatis articulis, demum partes ipse, volentes vitare litigiorum anfractus ac viam pacis et concordie am* plectentes, in eundem Cardinalem, tamquam in arbitrum, arbitratorem, ordinatorem diflfinitorem et amicabilem compositorem, alte et basse, super eadem appellationis causa compromittere curavenmt, de stando arbitrio, diflfinitioni et ordinationi predicti Cardinalis et de non pro- sequendo ulterius causam appellationis predicte, cui partes ipse coram eodem Cardinali iam renuntiaverant, corporali prestito iuramento. Pre- dictus autem Cardinalis, recepto huiusmodi compromisso et a nobis de arbitrio seu de ordinatione proferendis licentia et auctoritate obten- tis, de auctoritate et licentia huiusmodi, ordinando, arbitrando, sta- tuendo et diffiniendo predictam diflfinitivam sententiam quam pro te tulerat, confirmavit, et, non obstante appellatione predicta, mandavit eam a predictis partibus, sub debito prestiti iuramenti, nisi quoad fructus perceptos ex predicta prebenda, ad quorum restitutionem dictum Albertum tibi condempnaverat, inviolabiliter observari, prout
46 Soeculo XIII
in instrumento publico inde confecto, sigillato sigillo dicti cardinalis,
plenius continetur .
Tenor instrumenti predicte diflfinitive sententie
talis est:
< In nomine Domini Amen. Olim vacante prebenda . in ecclesia sancti Stephani in Brolio Mediolanensi per mortem presbyteri Oldrici, quondam dicte ecclesie Canonici, ortaque inter Riboldum dictum Morenam, de Merate et Albertum de Buxinate, ordinarium Medio- lanensis ecclesie, dicte ecclesie Sancti Stephani Canonicos, materia questionis, licet per appellationem proponeretur negotium ad sedem apostolicam devolutum, tamen bone memorie dominus Alexander papa IIII supradictum [Albertum] qui dictam prebendam ex collatione capituli ipsius ecclesie sancti Stephani detinebat, peremptorie citari fecit ut infra certum terminum per se vel per procuratorem ydoneum apostolico se conspectui presentaret, recepturus super hoc quod iustitia suaderet. Comparentibus igitur dicto Riboldo in Curia pro se, et lohanne Ferrario, canonico de Gorgon^oIIa, procuratore dicti Alberti, pro ipso Alberto, termino assignato, dominus noster Urba- nus papa IIII discretum virum Magistrum Gregorium de Neapoli, Capellanum suum, in dicta causa concessit partibus auditorem. Coram quo dictus Riboidus libellum obtulit in hunc modum:
< Coram vobis, domino Gregorio de Neapoli, domini pape Capel-
< lano, partibus auditore concesso ac causarum domini pape auditore
< generali, dicit et proponit Riboldus Morena de Merate, Canonicus
< ecclesie sancti Stephani in Brolio Mediolanensis, contra Albertum de
< Buxinate, ordinarium ecclesie Mediolanensis, et eius quemlibet pro-
< curatorem quod ipse Riboldus Morena, olim ab apostolica sede
< litteras super sua receptione et provisione in aliqua ecclesiarum
< Civitatis vel diocesis Mediolanensis ad.. Prepositum ecclesie sancti
< Ambrosii Mediolanensis, obtinuit, quarum auctoritate idem pre-
< bendam que in dicta ecclesia sancti Stephani vacavit per mor-
< tem presbyteri Oldrici, quondam Canonici ipsius ecclesie, contulit,
< ipsumque de ea investire curavit, et in eius possessionem eum
< fecit induci, ac eum fecit a Capitulo sive Canonicis eiusdem eccle-
< sie in Canonicum et in fratrem recipi et admitti. Sed prefatus
< Albertus eandem prebendam illicite occupavit ac detinet contra
< iustitiam occupatam et fructus ac proventus percipit ex eadem,
< in ipsius R. preiudicium et gravamen. Quare, cum ipsa prebenda
< ad eundem R. dinoscatur apostolica auctoritate spectare, petit ipse
< R. collationem et investituram ac inductionem premissas appro-
Urbano IV 47
< bari, et eandem prebendam, cum iuribus et pertinentiis, sibi adiu-
< dicari, et ad ipsum pertinere per sententiam declarari, dictumque
< Albertum ab ea penitus amoveri et ipsum ad restituendam et
< dimittendam eandem prebendam, cum fructibus medio tempore
< perceptis, si extant, vel si non extant eorum extimationem, quam
< facit librarum centum monete Mediolanensis, compelli et senten-
< tialiter condempnari, ac sibi super ipsa prebenda perpetuum
< silentium, imponi. Et hec omnia petit cum dampnis et expensis
< legitimis que et quas extimat librlurum quinquaginta monete Me-
< diolanensis, et protestatur futuras expensas quas, cum, debuerit,
< declarabit, salvo iure etc. > .
< Lite igitur super premisso libello inter ipsas partes legitime con- testata prestitoque de veritate dicenda a partibus iuramento, factis hinc inde positionibus et subsecutis responsionibus ad easdem, datis articulis et factis interrogatoriis super ipsis, quia de meritis cause per ea que proposita fuerant coram ipso, plene liquere non poterat, idem dominus papa per litteras suas mandavit discretis viris.. san- cte Tecle Mediolanensis et .. de Olzate, Mediolanensis diocesis, eccle*- siarum prepositis, et Rogerio de Porta, Canonico « sancti Ambrosii Mediolanensis, ut testes quos utraque pars super articulis eis cum interrogatoriis partium ab eodem Capitulo sub suo sigillo transmissis, duceret producendos, infra certum terminum recipere, ac secundum interrogatoria examinare sollicite procurarent, omnes depositiones testium producendorupi in scriptis redactas, cum toto processu ad apostolice sedis presentiam quamcitius transmittendo, partibus ipsis terminum peremptorium assignarent quo per se vel per procuratores ydoneos cum omnibus actis et munimentis causam ipsam contingen- tibus, se consp^ctui apostolico presentarent, iustam, dante Domino, sen- tentiam recepture. Quibus per dictos iudices, secundum formam, mandati, legitime peractis, et attestationibus in presentia supradicti magistri Gregorii de consensu partium publicatis, et hinc inde copia facta, tandem idem dominus Urbanus papa IIII, nobis, Uberto, Sancti Eustachii diacono cardinali, predictam causam audiendam commisit et fine debito terminandam. Nos vero, in dicta causa, servato iuris ordine, procedentes, partes predictas in audientia publica fecimus evocari et dicto Riboldo pro se ipso et Bonifacio de Uglona, procu- ratore prefati Alberti, pro ipso Alberto in nostra presentia constitutis et facta examinatione per examinatorem datum, a partibus rubrica- rum instrumentis hinc inde productis, ac allegationibus et iuribus partium, eorumdem auditis et intellectis que partes tam de iure quam
48 Soeculo XIII
de facto coram nobis dicere ac proponere voluerunt, conclusoque in causa, partibus terminum assignavimus ad sententiam audiendam. Sed cum iudex ante sententie prolationem omnia acta cause examinare et investigare debeat diligenter» nos, dicte cause actis soUempniter recen* sitis, visa petitione coram prefato magistro G. facta et contestatione ac responsione habitis coram eo, visis positionibus et responsionibus par- tium earundem, visis et diligenter inspectis instrumentis hinc inde pro- ductis, attestationibus, iuribus et rationibus ac allegationibus partium universis et super hiis omnibus nobiscum provida deliberatione habita et consilio peritorum, dicimus ac pronuntiamus in scriptis, predictam pre- bendam ad dictum Riboldum pertinere de iure et eam sibi adiudicantes, collationem et investituram ac possessionis inductionem predictam approbamus, dictumque Albertum ab ipsa prebenda nichilominus amo- vemus per nostram sententiam, eidem A. super hiis perpetuum silen- tium imponentes, ac ipsum«ad dimittendam et restituendam (dictam) prebendam prefato R., cum fructibus inde perceptis vel eorum extima- tionem per nostram sententiam condempnamus, nobis taxatione ipso- rum in posterum reservata. Tulimus autem predictam sententiam apud Urbemveterem in camera nostra, presentibus lacobo, de Thonengo canonico... domini pape capellano; Guillelmo, archidiacong Yporiensi; magistro Bernardo, archidiacono Vasatensi; Carrando, archipresbitero
deGrana; et Guillelmo de Crema, notario» testibus, et partibus,
videlicet Riboldo de Bonefatio ac Manfredo de Rosate. In cuius rei testi- ' monium et futuram memoriam premissorum, prescriptam sententiam nostram per infrascriptum tabellionem nostrum scribi et publicari man- davimus et sigilli nostri appensione muniri sub anno Domini mcclxiii'', die ii^ exeuntis octobris, Indictione VII, pontificatus domini Urbani pape IIII, anno tertio. Ego Paris de Spoleto, notarius, prolationi dicte sententie presens interfui et mandato predicti domini cardinalis, ut supra legitur, scripsi, publicavi et meo signo consueto signavi >.
€ Tenor vero instrumenti ordinationis, arbitrii seu diffinitionis car- dinalis eiusdem est talis:
ClemenU IV 49
43.
CUmens IV (1265-1268) canfirmat sententiam a Magistro Berardo de Neapoliy Subdiacono et Notario suo, latam in causa inter aliquot discretos viros domini Pape Capellanos et Raimundum de Crosis, Camere Clericum, quam antea examinandam et iudicandam de plano sine iudicii strepitu et libello commiserat Venerabili viro Magistro Helye, capellano suo et causarum palatii generali Auditori, misso deinde in partes Tuscie ut inibi servitiis Romanae Ecclesiae vacaret. - Notarius apostolica et Impericdi auctoritate.
(Rbg. Vat., 32, foL 221 verso, an. IV, n. 20; £oouard Joroan, in « Bibl. des &olesfranQ. etc. Les Registres de Clement IV, Paris, 1893*, n. 622).
1268, martii 28, Viterbii.
< Raimundo de Crosis, camere nostre clerico, canonico Narbo- nensi. In nostra proposuisti ... Tenorem ipsius instrumenti, cui sicut originali iidem indubitatam adhiberi volumus, de verbo ad verbum presentibus inseri facientes, qui talis est:
« In nomine Domini Amen. Per discretos viros magistros Rai- mundum Barbelli, officialem Narbonensem, Guillelmum Folquini, Aimericum de Monteacuto, Bernardum de Languiscello, archidia- conunn Lateranensem in ecclesia Tholosana, domini pape capellanos, et Raimundum de Crosis, camere ipsius domini pape clericum, super provisione sua in ecclesia Narbonensi a felicis recordationis Ale- xandro et Urbano, Romanis pontificibus, necnon et a sanctissimo patre domino n(9stro Clemente divina providentia summo pontifice, diversis et sub diversis formis litteris impetratis, et aliquibus ex eis receptis in eadem ecclesia in canonicos et in fratres, contigit inibi per obitum Guillelmi Petri, canonici eiusdem ecclesie, quamdam vacare preben- dam. Ipsis itaque contendentibus quis in illa potior haberetur, idem dominus noster Clemens volens eorum parcere laboribus et expensis, venerabili viro magistro Helye, capellano suo et causarum palatii generali auditori, canonico Belvacensi, commisit, ut convocatis omni- bus qui ius in eadem prebenda dicerent vel crederent se habere, de plano» sine iudicii strepitu et libello, discuteret cui prebenda eadem deberetur, et illi adiudicaret eandem. Quo tandem, post aliquantulum processum super hiis habitum, de mandato ipsius domini in partibus Tuscie servitiis ecclesie Romane vacante, idem dominus noster summus pontifex nobis Berardo de Neapoli, subdiacono et notario suo, nego-
50 Soeculo XIII
tium huiusmodi sub eadem forma commisit examinandum et etiam
terminandum. Nos autem predictis omnibus ad nostram presentiam
convocatis, et premissa super eorum iuribus circa provisiones et pre-
bendam eandem diligenti examinatione, comperimus memoratum oflfi-
cialem primo a prefato domino Alexandro monitorias, et postmodum
a dicto domino Urbano executorias super provisione sua in dicta
Narbonensi ecclesta litteras impetrasse, ipsumque, nullo per eiusdem
domini Alexandri litteras, licet presentate fuerint, processu habito,
per dictas executorias prefati domini Urbani litteras in dicta ecclesia
in fratrem et canonicum receptum, et dictam prebendam sibi fuisse
coUatam ; dictumque magistrum Guillelmum ab eodem Urbano papa
sub ea forma executorias obtinuisse litteras, ut provideretur ei de
prebenda siqua vacaret in ipsa ecclesia Narbonensi, et tunc demum
ipse in fratrem et canonicum reciperetur in ea. Prefato autem magistro
Aimerico videbatur uberior gratia facta esse ; siquidem idem summus
pontifex Urbanus sibi canonicatum contulit eiusdem ecclesie Narbo-
nensis, et prebendam, siqua tunc vacabat ibidem, alioquin primo
vacaturam, conferendam eidem donationi apostolice reservavit, decer-
nens irritum et inane si secus de predictis contigeret attemptari;
super collatione vacature prebende, necnon et super inductione in
possessionem canonicatus et prebende ipsorum, certo sibi nichilomi-
nus executore concesso. Magistro quoque Bernardo idem dominus
Urbanus de canonicatu et prebenda Narbonensibus sub certa forma
provideri mandavit, eodem domino nostro Clemente, tunc Sabinensi
episcopo, et venerabili patre.. archiepiscopo Narbonensi sibi super
hoc executoribus deputatis ; dictusque archiepiscopus, prefato domino
nostro et Capitulo Narbonensi presentibus et consentientibus, ipsi
magistro Bernardo de dicte Narbonensis ecclesie canonicatu providit,
sibique stallo in choro et loco in capitulo assignatis, contulit ei pre-
bendam, siqua inibi nulli alii debita tunc vacabat, alioquin prebendam
huiusmodi proxime vacaturam, cum vacaret, conferendam eidem dona-
tioni apostolice reservavit; in contradictores et rebelles excommuni-
cationis sententia promulgata. Ceterum cum eidem domino nostro
Clehienti, tunc SsCbinensi episcopo et apostolice sedis legato, dictus
dominus Urbanus faciendi recipi unam personam ydoneam in Narbo-
nensi et aliam in Anitiensi ecclesiis, et providendi eisdem personis
de prebendis, sique in dictis ecclesiis tunc vacabant, alioquin quam
cito ad id oportunitas se oflferret, concessisset per suas litteras facul-
tatem, ipse dominus noster venerabili patri domino Roberto, Avinio-
nensi episcopo, tunc canonico Valentinensi, de ipsius Narbonensis
Clemente IV 51
eccleste canonicatu hutusmodi auctoritate providit» faciens eundem in illa in canonicum recipi et in fratrem. Cumque idem dominus man- dasset de ipso Avinionensi ecclesie provideri beneficia ipsius aposto- lice donationi reservans, eo tandem in Avinionensem episcopum iuxta huiusmodi mandatum promoto, in dictum magistrum Raimundum de Crosis transtulit omne ius quod idem episcopus Avinionensis in dicta Narbonensi ecclesia tunc temporis obtinebat; ita quod idem Raimundus extunc pro Narbonensi canonico haberetur, et de prebenda de qua ipsi episcopo provideri poterat provideretur eidem, certis sibi super hoc datis executoribus qui eum in dicta Narbonensi ecclesia fecerunt redpi in canonicum et in fratrem.
Postmodum etiam idem dominus noster Clemens per alias suas litteras concessit dicto magistro Raimundo, ut non obstaret eidem quod provisio facta dicto episcopo non valuisse videbatur ex eo quod idem episcopus, tempore provisionis huiusmodi, duo cum cura et alia sine cura beneficia obtinebat, propter quod credebatur quod per lit- teras facultatis domino nostro Clementi, ut premittitur, ab eodem Urbano concessas, ipsi Avinionensi episcopo non potuerat provideri. Per easdem quoque litteras memorato magistro Raimundo concessas dicebat idem Raimundus provisionem sibi factam, omni, siquod forte fuerat, impedimento et defectu sublato, plenam obtinere roboris fir- mitatem. Sane litteris et iuribus singulorum exhibitis et super illis variis interrogationibus et responsionibus factis ad eas» per confes- siones constitit eorumdem dictos ofTicialem canonicatum in ecclesia sancti Affrodisii Biterrensi, in qua etiam prebendam postmodum est adeptus, et ecclesiam, de Sirano, Narbonensis diocesis, curam anima- rum habentem annexam, cum ecclesiis beate Marie de Sintillis et sancti Petri de Ovilibus, que dicuntur ab eadem de Sirano ecclesia dependere ; magistrum vero Guillelmum unam capellam et tres eccle- sias, quarum uni cura similis imminere, necnon et una de reliquis duabus ecclesiis sic sibi dicebatur unita, quod altera ab altera depen- debat ; magistrum insuper Aimericum in novem ecclesiis novem bene- ficia, videlicet duas partes decimarum, quas tamen procurator ipsius variis super hoc et aliis ad ipsius defensionem formatis et oblatis articulis beneficia ecclesiastica esse negabat, impetrationis tempore habuisse; quodque in eorum litteris alia de hiis mentio non fiebat, nisi quod illa clausula ; non obstante quod alias beneficiatus existat, continebatur in singulis earumdem; propter quod dicebantur eedem littere tanquam obreptitie non valere, et processus habitus per easdem. quamquam dicti officialis ac magistri Aimericus et Guillelmus hoc exc^^
52 Soeculo XIII
sare multipliciter niterentur; dicto magistro Guillelmo inter cetera specialiter allegante se dictis duabus unitis ecclesiis renuntiasse, ipsasque iam aliis fore collatas, et nichilominus postmodum adiciente se post dictam impetrationem canonicatum et prebendam in ecclesia Vratislaviensi, et capellam sancti Petri de Nheyms, Vratislaviensis diocesis, item ecclesiam sancti Albini de Matrey, curam animarum habentem annexam, Salzburgensis diocesis» fuisse adeptum. Nos ig^tur examinatis iuribus partium, et allegationibus ipsarum auditis et cum diligentia intellectis, ac fideliter memorato domino nostro relatis, receptis quoque ab ipso ad infrascripta licentia et mandato, diffiniendo pronuntiamus litteras supradictas ab officiali [et] magistris Guillelmo et Aimerico predictis obtentas, utpote veritate super beneficiis que iidem impetrationis tempore obtinebant tacita impetratas, et processus per eas, ut premittitur, habitos, nuUius fuisse momenti ; ac ipsis necnon et pre&to magistro Raimundo de Crosis, qui memorato magistro Bernardo fuit in impetrando posterior, super prebenda de qua agitur perpetuum silentium imponentes, prebendam ipsam ad eumdem magi- strum Bernardum spectare decernimus, et ipsam sententialiter ad- iudicamus eidem. Porro prefato magistro Raimundo de Crosis, qui officiali necnon magistris Guillelmo et Aimerico predictis exclusis, et magistro Bemardo satisfacto, ut predicitur, de prebenda, in prebenda, siqua postmodum in eadem ecclesia Narbonensi vacavit, vel de cetero vacatura, non tam potior quam solus invenitur, suum locum qui, ut ex premissis apparet, de iure sibi competit reservantcs, prebendam, siqua vacat in dicta Narbonensi ecclesia, deberi declaramus eidem; alioquin primo vacaturam donationi apostolice reservamus, sibi cum vacaverit conferendam. Ceterum cum memorati officialis ac magistri Guillelmus et Aimericus non solum in prebenda de qua est actum, sed etiam in canonicatu sepe&.te Narbonensis ecclesie per premissa invenirentur nullum penitus ius habere, idem dominus noster Clemens, consideratis ipsorum meritis, volens clementer agere cum eisdem, mandavit nobis ut singulis eorumdem secundum infrascriptum modum et ordinem, sine cuiusquam tamen iniuria, provideremus in sepe&ta ecclesia Narbonensi. Nos itaque magistro Aimerico primo, subse- luenter officiali predicto, tertio vero pre£aito magistro Guillelmo, au^tciritate apostolica nobis in hac parte commissa, canonicatum con- ferimus^^predicte ecclesie Narbonensis, et vos magistrum Raimundum Paucelli, produratorem dicti magistri Aimerici, ac officialem predictum, et Pontium de l^tunda, procuratorem predicti magistri Guillelmi, ^ -^omine, de huiusmodi canonicatu per nostrum pilleum inve-
Cletnente IV - Gregorio X 53
stimus. Statuentes tam dictum magistrum Aimericum quam vos ofH- cialem et magistrum Guillelmum, post memoratum magistrum Rai- mundum de Crosis, ad prebendas, si que vacant in dicta Narbonensi ecclesia, quas ex nunc vobis iuxta premissum conferimus ordinem, vel de cetero vacaturas, eodem ordine admittendos; nichilominus ipsas vacaturas prebendas conferendas vobis simili ordine donationi apostolice reservantes, ac decernentes irritum et inane si secus super premissis contigerit attemptari. In cuius rei testimonium presentem sententiam fecimus nostri sigilli munimime roborari, et per Berardum notarium infrascriptum precepimus publicari. Lata fuit hec sententia sive pronuntiata Viterbii, in hospitio predicti magistri Berardi de Neapoli, presentibus officiali et mag^*stro Raimundo de Crosis predictis, magistro Johanne de Felignis, procuratore magistri Bernardi predicti, magistro Raimundo Paucelli, procuratore magistri Aimerici iamdicti, et Pontio de Rotunda qui dicebat se procuratorem magistri Guillelmi prefati; et presentibus domino.. episcopo Botontino, domino Petro Filiangerii, magistro Jacobo de Sancto Germano, domino Anselmo, capellano magistri Berardi notarii predicti, domino Stephano de Ma- lobecco» canonico Tiernensi, magistro Boneto de Sancto Quintino, domino Pontio Clementis presbitero Nemausensis diocesis, Guillelmo Vipiani, clerico Magalonensis diocesis, et Bernardo de Crosis, cle- rico, testibus ad hec vocatis et rogatis; anno Domini a Nativitate M*' cc'' Lxviii'' Indictione xi*, die xxiii mensis ianuarii, pontificatus domini Clementis pape quarti [anno tertio]. Et ego Berardus de Mevania, apostolica et imperiali auctoritate notarius, huic prolationi interfui, et de mandato et auctoritate predicti magistri Berardi de Neapoli notarii scripsi et publicavi predicta rogatus > .
Nulli ergo [etc.] nostre coniirmationis etc. Dat. Viterbii, v kalen- das aprilis, anno quarto > .
44.
Gregarius X (1271-1276) causam appellatianis a senientiay lata a iudice commissario dato a Cardinale Legato et ab hoc confirmcUa, committit Magisiro Petro Rostagni, Capellano Apostolicae Sedis» cui e Curia causa pendente cUfeunti, subrogat Grimerium Capel^ lanum et genercdem causarum PalatH Auditorem: hic autem cum^ causa pendente^ /actus fuisset Archiepiscopus Aquensis, et ad suam Ecclesiam properasset, Gregorius causam committit Magistro Ay- merico Guilloti Capellano suo et Audiiori causarum Pcdatii. Hic
54 Soeculo XIII
causam sententia defintt, secum antea plena deliberaiiane praehabita - communicatoque consilio peritorum - et facta cum cdiis Audito- ribus Palatii relatiane fideli - et a Papa obtenta licentia pronun- ciandi, - Sententiae conficitur publicum instrumentum per Nota- rium - qui se signat Imperiali auctaritate - et de iussu Aymerid sententiae instrumentum munit eiusdem Auditoris sigiUo.
(Reg. Vat., 37 , foL 153, anno III, n. 63; Jean Guiraud in « Bibliot des ikcoles fran^. Les Registres de Gregoire X, Paris, 1892*, n. 435).
1274, octobris 23, Lugduni.
« .. Abbati et conventui Maiori[s] monasterii Turonensis ad Roma- nam ecclesiam nullo medio pertinentis, ordinis sancti Benedicti.
Ea que iudicio etc, usque communiri. Sane presentata nobis vestra petitio continebat, quod dudum inter quondam Bartholomeum, dum viverety et Aymonem, qui monasterii vestri monachi dicebantur, super prioratu sancte Trinitatis Eboracensis in quo, tunc vacante et ad monasterium ipsum, ut asseritur, pleno iure spectante, tu, fiU abbas, sicut ad te spectabat, prefatum Bartholomeum instituisse di- cebaris canonice in priorem, materia questionis exorta, dilectus filius noster O., sancti Adriani diaconus cardinalis, tunc in partibus illis apostolice sedis legatus, causam huiusmodi quondam magistro Guil* lelmo de Spectinis, decano Antiocheno, primo, ac postea magistro Arditioni, primicerio Mediolanensi, commisit. Unde idem magister Arditio, cognitis ipsius cause meritis et iuris ordine observato, de speciali licentia memorati legati dictum fratrem Aymonem ab eodem prioratu sententialiter amovens, decrevit ut eidem fratri Bartholomeo dictum prioratum, tamquam illius priori, liberum dimitteret ac quietum, eidem fratri Aymoni super ipso prioratu perpetuum silentium impo- nendo, et ipsum ad restitutionem omnium fructuum et proventuum de dicto prioratu medio tempore perceptorum per huiusmodi senten- tiam condempnando, prout in instrumento publico inde confecto, ipsius magistri Arditionis sigillo munito, plenius dicitur contineri, ac pre- fatus legatus, quod super hoc per eundem primicerium factum fuerat, auctoritate sue legationis postmodum confirmavit. Cumque ab eadem sententia tam pro parte venerabtlis fratris nostri .. archiepiscopi Ebo- racensis, sententiam ipsam in suum latam preiudicium et quod sua intererat se super hoc opponere asserentis, quam pro parte dicti fratris Aymonis ad prefatam sedem appellatum fuisset, ac procurator eorumdem archiepiscopi et fratris Aymonis magistrum Petrum Rostagni, canontqum Rothomagensem, capellanum sedis predicte, et tunc audi-
Gregorio X 55
torem causarum palatii apostolici generalem, super hoc adiisset spe- ctaliter auditorem, demum vos quos causa eadem contigebat, causam ipsam coram eodem auditore prosequi ac ius in hac parte dicti mo- nasterii vestri defendere incepistis. £t auditore ipso postea de Ro- mana curia discedente» nos venerabilem fratrem nostrum Grimerium, archiepiscopum Aquensem, tunc capellanum nostrum et generalem causarum dicti palatii auditorem, in huiusmodi causa ipsi magistro Petro duximus subrogandum. Set, eodem archiepiscopo Aquensi, postquam de causa ipsa iam cognoscere inceperat, ad regimen ecclesie Aquensis promoto, et ad commissam sibi eandem ecclesiam persona- liter accedente, nos dilecto filio magistro Aymerico Guilloti, capellano nostro et auditori causarum supradicti palatii, causam eandem com- misimus in eo statu suscipiendam, in quo iilam archiepiscopus ipse dtmiserat, ac fine debito terminandam. Coram quo vestro ac dicti* archiepiscopi Eboracensis procuratoribus in iudicio comparentibus et in causa concludentibus memorata, ipse magister Aymericus pro parte dicti fratris Aymonis in audientia publica citati, et comparere n6n curantis ac ideo pro contumace habiti, in eadem causa conclusit et habuit pro concluso, ac tandem, visis et auditis ac diligenter inspectis instrumentis» privilegiis, litteris quibusdam, depositionibus testium, actis quoque prioris cause, ac aliis probationibus et munimentis per dictum procuratorem nostrum productis, ac eisdem examinati^ cum diligentia et discussis, et secum plena deliberatione prehabita, com* municatoque consilio peritorum, et facta super hiis cum aliis audito- ribus sepe&ti palatii collatione sive relatione fideli, et a nobis pro- nuntiandi obtenta licentia, eodem procuratore vestro presente ac ferri sententiam instanter petente, prefatis archiepiscopo et fratre Ay- mone qui ad diflinitivam sententiam audiendam pluries citati non curaverant aliquatenus comparere, absentibus per contumaciam, quo- rum absentia Dei presentia replebatur, diffinivit sententialiter, pro- nuntiavit et etiam declaravit ex parte ipsorum archiepiscopi et fratris Aymonis male appellatum fuisse, ac per dictum magistrum Ardicio- nem bene processum, necnon appellationes predictas et quamlibet earhm iniustas et frivolas extitisse, ac quicquid ex dicta sententia contra archiepiscopum et fratrem Aymonem predictos, et ex ea vel ob illam secutum fuerat, ratum et firmum permanere decernens, dictam sententiam confirmavit ac decrevit executioni mandandam, eosdem archiepiscopum et fratrem Aymonem ac eorum quemlibet in expensis legittimis in lite factis, quarum taxationem sibi in posterum reser- vavit, per suam sententiam condempnando, prout in instrumento
56 Soeculo XIII
publico inde confecto, supra dicti magistri Aymerici sigtllato sigillo, plenius continetur. Nos itaque vestris supplicationibus inclinati, quod per eundem magistrum Aymericum provide factum est in hac parte, ratum habentes et iirmum, id auctoritate apostolica confirmamus et presentis scripti patrocinio communimus, tenorem ipsius instrumenti sigillati dicto sigillo ipsius magistri Aymerici, de verbo ad verbum facientes presentibus annotari» qui talis est:
< In nomine Domini amen. Dudum inter fratres Bartholomeum quondam et Aymonem, qui Maioris monasterii Turonensis monachi dicebantur, super prioratu sancte Trinitatis Eboracensis orta materia questionis, reverendus pater dominus Octobonus, sancti Adriani dia- conus cardinalis, tunc in partibus illist apostolice sedis legatus, causam huiusmodi discretis et venerabilibus viris quondam magistro Guillelmo de Spectinis, decano Antiocheno, et capellano domini pape, primum, et tandem magistro Arditioni, primicerio Mediolanensi, tunc cancel- lario suo, commisit oraculo vive vocis. Sane dictus magister Arditio, cognitis cause meritis et iuris ordine observato, de speciali licentia dicti domini legati dictum fratrem Aymonem ab eodem prioratu sen- tentialiter amovens, decrevit ut eidem fratri Bartholomeo tanquam priori dimitteret prioratum ipsum liberum et quietum, eidem fratri Aymoni super ipso prioratu silentium perpetuum imponendo, et ipsum ad restitutionem omnium fructuum et proventuum medio tempore perceptorum sententialiter condempnando, prout in instrumento pu- blico inde confecto et ipsius magistri Arditionis sigillo munito, plenius continetur. Idem etiam dominus legatus ad preces eiusdem fratris Bartholomei, quod super hoc ab eodem magistro Arditione factum fuerat, ratum habens et firmum, et illud qua fungebatur auctoritate confirmans, suarum litterarum patrocinio communivit. Verum a dicta sententia magistri Arditionis prefati, ex parte domini archiepiscopi Eboracensis et fratris Aymonis predicti, extitit ad sedem apostolicam appellatum, et in causis ipsarum appellationum et negotii principalis magister Ricardus de Neida, procurator eorumdem archiepiscopi et fratris Aymonis, venerabilem virum magistrum Petrum Rostagni, canonicum Rothomagensem, domini pape capellanum et tunc audi- torem causarum eiusdem palatii generalem, adiit auditorem, coram quo predicto magistro Ricardo procuratore et fratre Phylippo, pro- curatore abbatis et conventus Maioris monasterii Turonensis com- parentibus, iidem Ricardus procuratoria que habebat a dictis archie- piscopo et fratre Aymone. et fratre Phylippo procuratore abbatis et conventus, suum procuratorium et quasdam litteras ad probandum
Greglrio X 57
quod eorumdem abbatis et conventus intererat dictam causam assu- mere et eam defendere, produxerunt. Demum, sancte memorie do- mino Clemente, papa IV, viam universe carnis ingresso, dictoque magistro Petro se de curia absentante, sanctissimus pater dominus noster Gregorius, papa X, eandem causam commisit venerabili patri mag^stro Grimerio, nunc archiepiscopo Aquensi, tunc caj>ellano suo et auditori causarum ipsius palatii generali, coram quo magister Riccardus procurator prefatus, libellum exhibuit continentie talis:
« Coram vobis venerabili viro, domino G., domini pape capel- lano et palatii eiusdem domini auditori causarum generali, dicit et proponit magister Ricardus de Neida procurator venerabilis in Christo domini archiepiscopi Eboracensis et fratris Aymonis prioris sancte Trinitatis Eboracensis, quod, cum frater Bartholomeus Pains monachus, ut dicebatur, Maioris monasterii Turonensis, prenominatum fratrem Aymonem, priorem dicti loci, super prioratu dicte ecclesie sancte Trinitatis primo coram magistro Guillelmo, decano Antiocheno, ac postmodum coram magistro Arditione, primicerio Mediolanensi» ut dicebatur, auditoribus deputatis a venerabili patre domino Octo- bono cardinali» in Anglia apostolice sedis legato, traxisset in causam falso asserens quod institutio seu provisio prioris in dicto prioratu, quandocumque vacare contingeret, ad abbatem Maioris monasterii predicti pertinebat pleno iure, atque venerabilis pater Stephanus, abbas dicti monasterii, prefatum Bartholomeum dicto prioratui vacanti, sicut ad ipsum pertinebat, ut dicebatur, prefecerat, instituerat, ac de ipso providerat legitime in priorem, predictus primicerius pro sue voluntatis arbitrio in causa ipsa procedens, post appellationes pro parte prefati prioris necnon dicti domini archiepiscopi cuius appeU lare intererat, et quem negotium ipsum tangebat, ex causis legitimis interpositas contra dictum fratrem Aymonem priorem pro dicto fratre Bartholomeo iniquam et perperam et iniustam diffinitivam sententiam promulgavit, a qua quidem sententia nihilominus pro parte dictorum prioris et archiepiscopi legitime extitit appellatum. Quare petit dictus procurator bene appellatum pro parte dictorum prioris et archie-- piscopi, et male pronuntiatum et sententiatum per dictum mag^strum Arditionem ' per vestram sententiam declarari, et appeUationes pre- dictas iustas et legitimas fore per sententiam vestram decerni et totum processum in huiusmodi negotio contra Aymonem et archie- piscopum predictos et sententiam ipsius magistri Arditionis et quic- quid ex ea vel per eam secutum est, et quicquid contra appellationes et post appellationes et earum quamlibet extitit attemptatum, cassari
58 Soeculo XIII
et irritari seu cassum et irritum nuntiari ; petit etiam expensas, dampna, quas et que protestatur, que et quas in processu iudicii declarabit. < Subscripta gravamina sunt cause appellationum propter que extitit appellatum a nmgistro Arditione, primicerio Mediolanensi, au- ditore deputato a venerabili patre domino Ottobono, apostolice sedis legato in Anglia, in causa que vertebatur inter fratrem B. Pains et priorem sancte Trinitatis Eboracensis, tam a Domino archiepiscopo, quam a dicto priore, videlicet cum procurator prioris predicti peteret terminum ad producendum litteras et instrumenta que residebant in thesauraria Eboracensis ecclesie, ad probandum articulos a predicto magistro Arditione admissos nimis brevem terminum ad ipsa instru- menta producenda et exhibenda assignavit, appellavit Item quia dictus auditor denegavit compulsionem testium necessariorum ad in- structionem et probationem . cause, quas absque compulsione ad per- hibendum testimonium non potuit haberi super articulo tali, videlicet quod institutio prioris in prioratu sancte Trinitatis Eboracensis, cum vacat, spectat ad archiepiscopum Eboracensem. Item super alio articulo, videlicet quod archiepiscopus est in possessione instituendi priorem in dicto prioratu, etc... - Item, quia denegavit archiepiscopo seu pro- curatori restitutionem adversus ea que attemptata erant, et acta in dicta causa, ecclesia Eboracensi vacante, ad quem defensio dicti prio- ratus sui in civitate Eboracensi pertinebat. Item quia denegavit com- pellere decanum et canonicos Eboracensis ecclesie ad exhibendum originalia ihstrumenta que residebant penes eos, et per que causa predicta potuit instrui, et que necessaria erant ad instructionem cause memorate. Item quia denegabat mittere ad partes Eboracenses exa- minatores ad recipiendum testes senes et valetudinarios et egregias personas, in partibus illis degentes, seu examinationem eorumdem aliquibus discretis viris committere, quibus de iure erat mittendum. Item quia articulos per quos causa instrui potuit et quos admittere debuit, de iure admittere recusavit. Item quia denegavit archiepiscopo et ecclesie Eboracensibus quorum intererat predictam causam defen- dere, audientiam ad dicendum contra libellum et articulos et testes productos ex parte dicti B. contra iustitiam, ad quod de iure debe- bant admitti. Item quia dictus magister Arditio quosdam testes prius in eadem causa ptoductos sine causa rationabili reexaminabat seu recipiebat, ipsis archiepiscopo et priore per contumaciam non absen- ttbuSy nec eis denuntiato quod interessent reexaminationi, seu repe- titioni, nec expressis sibi capitulis super quibus testes repetebat. Prescripta gravamina et cause sunt propter que et quas extitit appel-
Gregorio X 59
latum et plures alie que continentur in processu, in iudicio exhibito per adversarium dictorum archiepiscopi et prioris sancte Trinitatis > . € Tandem, libello et gravaminibus suprascriptis per dictum magi- strum Riccardum procuratorem exhibitis, et super ipso libello lite legt- time contestata, et iuramento tam de calumpnia, quam de veritate dicenda prestito hinc et inde, datis etiam positionibus ab utraque parte, et responsionibus subsecutis ad quasdam earum, ex parte dicforum abbatis et conventus exhibiti fuerunt articuli in causa pre- dicta in termino peremptorio ad hoc assignato, parte altera nuUos ardculos exhibente. Sane, dicto magistro Grimerio auditore, facto archiepiscopo Aquensi, seque ad suam ecclesiam transferente, san- ctissimus pater dominus noster Gregorius papa X, nobis, magistro Aymerico Guilloti, capellano suo et ipsius palatii causarum generali auditori, eandem causam suscipiendam in eo statu in quo eam dimi- serat dictus dominus archiepiscopus, audiendam commisit et fine debito terminandam. Porro magistro Gaufrido Durato legitimo procuratore dictorum abbatis et conventus» et magistro Alano procuratore legi- timo dicti venerabilis patris archiepiscopi Eboracensis, ab eodem archiepiscopo noviter constituto, comparentibus in iudicio coram nobis, dicto fratre Aymone per se vel alium minime comparente, idem ma- gister Alanus iuramentum prestitit de veritate dicenda, et quibusdam interrogationibus a nobis et a predicto Gaufrido procuratore sibi factis respondit. Demum dictus frater Aymo citatus ut coram nobis com- pareret in dicta causa, secundum retroacta et agenda legitime pro- cessurus, per se non comparuit nec aliquis pro eodem. Post hec eundem fratrem Aymonem et archiepiscopum memoratum in audientia publica fecimus evocari ut per se vel procuratorem legitimum coram nobis in certo termino comparerent ad exhibendum instrumenta, pri- vilegia et iura que habebant in causa prefata, quibus per se vel alios in termino eis super hoc assignato, minime comparentibus, eosdem reputavimus merito contumaces, et litteras, privilegia et instrumenta, acta prioris cause, et alia munimenta recepimus, que dictus magister Gaufridus in termino exhibuit supradicto. Citatis postmodum domino archiepiscopo et fratre Aymone predictis ad dicendum contra litteras, privilegia, instrumenta et alia munimenta, in hac causa per dictum magistrum Gaufridum, ut dictum est, producta, et non comparentibus in termino assignato, ad concludendum in causa predicta fecimus in audientia publica eosdem legitime evocari. In quo termino ad hoc assignato, dicti magistri Gaufridus et Alanus procuratores coram nobis in iudicio comparentes, in causa concluserunt, et nos pro parte
60 Soeculo XIII
fratris Aymonis non comparentis, quam reputavimus contumacem» in eadem causa conclusimus et habuimus pro concluso. Postmodum autem dominum archiepiscopum et fratrem Aymonem predictos fecimus peremptorie in audientia publica evocari ut coram nobis per se» vel procuratorem legitimum, comparerent, ad diffinitivam sententiam in causa huiusmodi audiendam, certo eis super hoc. termino assignato, quos, quia non comparuerunt per se nec etiam per alios, reputavimus contumaces. Nos, vero, visis et auditis ac diligenter inspectis instni* mentis, privilegiis, litteris quibusdam, depositionibus testium, actis prioris causQ, et aliis probationibus et munimentis productis per ma- gistrum Gaufridum procuratorem predictum, ac eisdem diligenter recensitis, examinatis ad plenum et discussis, nobiscum plena delibe- ratione prehabita, communicatoque consilio peritorum» et facta super predictis cum aliis auditoribus palatii apostolici generalibus, collatione sive relatione fideli, et a sanctissimo patre predicto domino nostro Gregorio, papa X"", pronuntiandi obtenta licentia, Christi nomine invocato, presente dicto magistro Gaufrido procuratore dictorum abbatis et conventus, et sententiam ferri cum magna instanda postu- lante, parte adversa absente per contumaciam, citata tamen pluries in audientia publica ad diffinitivam sententiam audiendam, cuius ab- sentta Dei presentia replebatur, ex parte dictorum domini archie- piscopi et fratris Aymonis fuisse male et perperam appellatum, et bene processum et pronuntiatum seu sententiatum per dictum magistrum Arditionem sententialiter diffinimus, pronuntiamus, et etiam decla-- ramus, et appellationes predictas, et quamlibet earum iniustas et frivolas extitisse, et quidquid ex dicta sententia contra archiepiscopum et fratrem Aymonem predictos secutum est ex ea vel ob eam, ratum et firmum decrevimus permanere, dictamque sententiam confirmantes, decrevimus executioni mandandam et predictum dominum archiepi- scopum et etiam dictum fratrem Aymonem et quemlibet eorundem in expensis legitimis in lite factis, sententialiter condempnamus, qua- rum taxationem nobis in posterum reservamus. Lata et pronuntiata fuit in scriptis hec sententia Lugduni, presente magistro Gaufrido procuratore predicto, et altera parte absente per contumaciam, et presentibus etiam testibus domino angelo de sancto Lupidio advo- cato in curia Romana, fratre Thoma monacho, et procuratore in curia monasterii Cluniacensis, Bonaspe de Asisio, domino Odorico decano Feltrensi, Struffa et Gentili de Figino, Symone de Asisio et Gerio de Aretio, notariis vocatis et rogatis, sub anno Domini mcclxxiiii, Indictione ii^, die v intrantis mensis octobris, in palatio domini pape.
Gregorio X - Nicolao IV 61
ubi ius publice redditur, pontificatus domini Gregorii pape X, anno tertio > .
« In cuius rei testimonium, hoc presens publicum instrumentum per infrascriptum notarium iieri iussimus, et nostri sigilli munimine roborari. Ego Tadeus Jacobi de Bectonia, imperiali auctoritate no- tarius, recitationi et prolationi presentis sententie presens interfui, et eandem sententiam de mandato prefati domini auditoris scripsi et publicavi > .
€ NuUi ergo [etc.] nostre confirmationis, etc.
Datum Lugduni, x Kalendas novembris, anno tertio >.
45.
«
Nicolao IV regnanU (1288-1292) Regestro non inseritur per extensum et ex integro tenar sententiarum Capellanorum Auditorum - Capel- lani Auditores non amplius generales» sed dumtaxat vocantur Audi- tores causarum Pcdatii.
(Reg. Vat., 46,fol, 104^, c. 528; Ernest Langlois, in < Biblioth, des ^oles Fran^aises, Les Registres de Nicolas IV, Paris, J890», n, 6105).
1291, septembris 22, Urbevetere.
Cum vero episcopus... decanus et Capitulum ad
sedem apostolicam appellassent et papa partibus Matheum Proto- nobilissimum de Neapoli, cantorem Carnotensem, capellanum suum, palatii causarum auditorem et postmodum Huguitionem de Vercellis capellanum suum, palatii causarum auditorem, partibus auditores dedis- sent {sic\ hic contumaciter decrevit ecclesie ingressum fore episcopo interdictum usque ad satisfactionem condignam ... Hanc sententiam papa confirmat. < Sua nobis dilectus ... - Dat. apud Urbemveterem, X kalendas octobris anno quarto >.
46.
Sub Nicolao IV quantum descita esset Capellanorum Auditorum fortuna /
(Rbg. Vat., 46, c, 233, foL 41 verso; E. Langlois, n, 5171),
Martinus Papa IIII predecessor noster guodam ma--
gistro Nicolao de Terracena, Capellano suo et ipsius palatii Audi- tori causarum, causam ipsam audiendam commisit et fine debito ter- minandam ...
62 Soeculo Xltl - XIV
47.
Boni/actus VIII (1294- 1303) in causa devoluta Magistrum Rayne- rium de Vichio^ Capellanum suum ac AudUorem causarum sui palatU, dat Auditorem : - processus causae^ habiti coram praedicto Auditore, proponuntur coram Papa gui partes iubet alia acta coram eodem Auditore producere: actis producHsy causa agUur in consistorio Papcte coram Papa^ qui cum Cardi$uUibus rem absolvit.
(Reg. Vat., 49, fol, 159^, «. 99; G. Dtgard, M. Faucon, et A. Thomas, m € Biblioth. des Aoles fran^, Les Registres de Boniface VIII, Paris, 1884 » , n, 2987).
1299, februarii 17, Laterani.
Ad futuram rei memoriam. Apostolice Sedis equa, et circumspe- cta provisio uniuscuiusque satagens iura tueri» cum iurgantium lites ad eius perferri contigit auditum, ut iustitia in iudicium convertatur provide nititur solvere per exhibitionem iustitie, nunc per viam rigoris iuris, nunc per eque provisionis remedium, circumcisis super- fluitatibus voluntatum, quod cavillationum nequa congeries et ambi- guitatis scrupulus innodarunt. Sane, audito dudum quod canonicatus et prebenda ecclesie Lincolniensis per mortem quondam magistr Sthephani de Thawell, ipsius ecclesie canonici, qui in civitate Basi- liensi de Romana Curia recedendo decesserat, tunc vacabant, nos, volentes dilectum filium magistrum Riccardum de Feringes, capel- lanum nostrum» canonicum Lincolniensem, gratiosis affectibus honorare, canonicatum ipsius Lincolniensis [ecclesie] cum plenitudine iuris ca- nonici, et prebendam predictam sic vacantem, si de iure nulli alii deberetur, alioquin prebendam aliam, si qua nulli alii de iure debita tunc vacabat ibidem, cum omnibus iuribus et pertinentiis suis, eidem magistro Riccardo, litterarum nostrarum auctoritate contulimus et providimus de eisdem. Si vero nulla talis prebenda tunc vacabat in ecclesia supradicta, nos prebendam proximo in eadem ecclesia vaca- turam que de iure nulli alii deberetur, conferendam ipsi magistro Riccardo cum vacaret, donationi Apostolice duximus reservandam et decrevimus ex tunc irritum et inane si secus super hiis a quocum- que contingeret attemptari, certis super hoc sibi per alias nostras litteras executoribus deputatis.
Postmodum vero, dum executores ipsi iuxta formam, predictarum litterarum directarum eis ad huiusmodi provisionis executionem inten- derent, magister Walterius de Wictonia, archidiaconus Huntingd
Bonifacio VIII 63
nensis in ecclesia Lincolniensi, qui canonicus etiam prebendarius in ipsa Lincolniensi ecclesia tunc temporis existebat, vel procurator eius pro eo asserens prebendam predictam, que per obitum Stephani pre- feti vacaverat, ipsi magistro Waltero per venerabilem fratrem nostrum Oliverium, Lincolniensem episcopum, ad quem collationem canoni- catuum et prebendarum in ipsa ecclesia cum vacant spectare dicebat fuisse collatam, et quod idem Walterius pretextu predicte coUationis, ut dicebat facte sibi, prebendam possidebat eandem, ab huiusmodi provisione nostra facta iamdicto Riccardo et executione ' predictorum executorum habita, super ea ad Sedem Apostolicam appellavit. Negotio itaque collationum et appellationis huiusmodi ad Sedem devoluto pre- dictam, nos in causa ipsa predicta dilectum filium magistrum Ray- nerium de Vichio, capellanum nostrum ac auditorem causarum nostri palatii, dedimus in ipsa causa partibus auditorem; coram quo in dicta causa petitionibus seu libellis exhibitis hinc et inde, ac lite super ipsis in eius presentia inter partes predictas legitime conte- stata, et assignato ipsis partibus perentorio termino competenti ad exhibendum omnia acta, iura et munimenta cum quibus debuerant venire parate, predictus R. prefatas provisionis nostre sibi facte litteras ac alia munimenta quibus tunc uti voluit in causa pre- dicta in termino ipso produxit, parte altera preter appellationem suam huiusmodi et quamdam notificationem super ea nichil penitus producente. Cumque huiusmodi processus dicte cause habiti coram auditore prefato fuissent propositi coram nobis, nos, ad obviandum fraudi, volentes quod uterque litigantium predictorum de titulo col- lationis sibi facte de prebenda ipsa doceret, ex officio nostro parti- bus ipsis iniunximus ut coUationum suarum titulos coram auditore predicto certo termino exhiberent, et quod pars dicti Walteri de certo tempore huiusmodi coUationis sibi facte, si tamen facta sibi fuerat, responderet. Sed, licet iamdictus magister Riccardus prefatas. coUationis sue litteras coram eodem auditore, ut predicitur, produ- xisset, per quas de suo titulo plenius iam constabat, pro parte tamen dicti Walteri nihil fuit exhibitum per quod de suo titulo expresse constaret. Dixit attamen procurator dicti Walteri in iudicio coram auditore predicto quod de dicta collatione, quam eidem Waltero asseruerat fore factam, nulle, ut credebat, fuerant confecte littere, nuUumque processerat publicum istrumentum, sed tandem procurator ipse certam expressit diem qua huiusmodi coUationem ipsi Waltero
* Ms.: executionem.
64 Soeculo XIV
asseruit factam esse, licet super hoc respondere, diutius distulisset: que dies, si veritate ipsius assertio fulciretur, per duos vel circa coUationem et provisionem nostram huiusmodi precedebat. Demum autem pro parte predicti magistri Riccardi fuit coram nobis et fra- tribus nostris in consistorio propositum et petitum quod, cum ipse de huiusmodi provisione per nos facta sibi plenius docuisset* sed pro parte dicti Walteri de predicta coliatione, quam sibi asseruerat esse factam, nichil fuisset suflficienter ostensum, nos ipsi Riccardo de opor- tuno remedio providere, ac predictam coUationem suam excutioni mandare dictique Walteri obviare malitiis in hac parte favorabiliter dignaremur. Nos igitur, qui* finem salubrem et celerem imponere litibus affectamus, volentes sic in hac parte salubriter providere quod nequitia non prevaleat puritati, sed iniuria confuxa subcumbat, ratio gratiosa triumphet ac iustitia sic confundat et deprimat malignitatem quod per huiusmodi exhibitiqpem exempli toUatur aliis occasio mali- gnandi et maxime impugnandi provisiones Apostoiicas fraudolenter, in quo plerumque retroactis temporibus, in iilis potissime partibus, non- nulli iniquitatis filii ex prave consuetudinis quasi vitio delinquerunt, infra- scriptam ordinationem super dicto negotio fore providimus fatiendam.
Quapropter, attendentes . quod non est verisimiliter presumendum quin, si Lincolniensis episcopus predicto Waltero prebendam contu- lisset eandem, [non] confecta fuisset de huiusmodi collatione scriptura, ut puta patentes littere vel publicum instrumentum, ut consuetum est et maxime in Anglia in talibus observari;
Considerantes quoque quod nulla verisimilis coniectura monstrat quod prefata coUatio episcopi memorati, si qua etiam facta fuit, collationem nostram huiusmodi precessisset, quinimo assertio dicti Walteri vel procuratoris eius super hoc suspecta redditur efconficta, cum secundum solitum viatorum cursum et nature possibilitatem dif- ficile immo quasi impossibile videatur quod tam brevi tempore, a die scilicet obitus prefati magistri Stephani usque ad diem quo dictus procurator Walteri coliationem ipsam dicto Waltero asserit fore factam, inter quos sexdecim dierum distantia dumtaxat habetur, de civitate Basiiiensi, in qua dictus Stephanus ut predicitur obiit, ad predictum Lincolniensem episcopum iter suum perficere viator aliquis verisimi- liter potuisset, ac ipso presertim tempore yemali scilicet et quo illius itineris grave viatoribus pericuium imminebat, et oportebat eos habere per mare transitum et a recto itinere deviare * propter gravia guer-
' Ms.: de mare.
Bonifacto VIII 65
raruin discrimina que inter reges et regna seu principum terras, per que haberi transitum (quin potius circuitum longevum et maximum), oportebat, tunc ingruere peccatis exigentibus noscebantur ;
Pensantes etiam quod huiusmodi assertio predicti procuratoris Walteri de prefata collatione, quam dixit factam sibi fuisse, conficta redditur non modicum et suspecta ex eo quod collationem ipsam per duos dies memoraiam provisionem nostram asseruit precessisse ; quam quidem suspiciohem potissimum ingerit predicti procuratoris dilatio, quin immo diffugium, ad respondendum et docendum de certo die collationis eiusdem Walteri, cum ipse diem predicte provisionis nostre presciverit, et demum confixerit, ut premittitur, collationem suani huiusmodi precessisse;
Inspicientes insuper quod pars dicti Walteri sufficienter sue col- lationis titulum non expressit, propter quem predictam provisionem per nos prefato magistro Riccardo factam incautius impugnabat, quem exprimere debuit cum de provisione ipsius magistri Riccardi, de qua dictus Walterius in appellatione sua fecerat mentionem, sibi ante appellationem huiusmodi constitisset;
Advertentes denique quod in Anglia consueverunt, ut plurimum, contra provisiones apostolicas confictiones minus veraces opponi, cavillationes nequiter adhiberi, queri diffugia, impedimenta prestari et occupationes inique presumi, et ideo volentes prefatum negotium sic provisionis oportune remedio diffiniri quod utrique litigantium predictorum reddatur exinde quod debetur et nichilominus huiusmodi rei exemplo tollatur aliis audacia imposterum malignandi;
super hiis cum fratribus nostris discussione prehabita dih'genti, per viam provisionis et ordinationis auctoritate Apostolica et de Apo- stolice potestatis plepitudine dicimus, ordinamus, mandamus et volu- mus quod prefatus Walterus predictam prebendam, cum omnibus iuribus et pertinentiis suis, infra decem dies post denuntiationem presentium omnino dimittat et fiat de possessore petitor, dictusque Riccardus in plena et pacifica ipsius prebende ac predicti canoni- catus sibi collatorum per nos possessione ponatur et fiat de peti- tore possessor, non obstantibus dicti Walteri obiectionibus et con- tradictionibus supradictis et aliis quibuscumque : ipsi tamen Waltero iure, si quod habet in petitorio, et obiectionibus et contradictionibus ipsis et aliis processibus dicte cause, dictoque Riccardo etiam omni iure suo super prebenda huiusmodi reservato. Fructus vero red- ditus et proventus per eundem Walterum ex prebenda ipsa perce- ptos dispositioni et ordinationi nostre in eventum negotii reservamus.
66 Soeculo XIV
Quod si dictus Walterus super dicta prebenda voluerit per testes de suo iure probare, volumus, ut, per eum primitus sicut predicitur prebenda ipsa dimissa dictoque Riccardo in plenam et pacificam eiusdem prebende possessionem inducto, probare coram auditore pre- fato, aut illo vel illis cui vel quibus id duxerimus committendum, per bonas, honestas, graves et fidedignas personas nec suspectas in aliquo teneatur, et quod utraque pars coram eodem auditore possit in dicta causa prosequi iura sua, ipseque auditor possit partes ipsas audire, valeat et causam huiusmodi iure debito diffinire: presenti ordinatione nostra in suo tamen robore per omnia permanente, nisi super ea, ratione processuum habendorum in causa, duxerimus aliter disponendum. Et si dictus Walterus, seu procurator eius, se ad huius- modi probationem obtulerit, et plene non probaverit dictam preben- dam ante predictam provisionem nostram dicto Riccardo de ipsa factam fuisse ipsi Waltero collatam, nos ei ex nunc perpetuum silen- tium imponimus super ea et nichilominus canonicatu ipsius Lincol- niensis ecclesie, quem ipse obtinet, ac beneficio constitutionis nostre novelle, per quam sibi conceditur quod redire possit ad priorem pre- bendam per eum dimissam quam primitus in eadem ecclesia obti- nebat, privamus eundem, nec non et in eum eventum privamus ipsum Walterum archidiaconatu Huntindonensi, quem obtinet in predicta Lincolniensi ecclesia, ac omnibus aliis beneficiis ecclesiasticis, que in ipsa ecclesia obtineret; ac reddimus ipsum perpetuo inhabilem et indignum ad omne beneficium ecclesiasticum in predicta, in qua pec- cavit, ecclesia obtinendum, si onere huiusmodi probationis assumpto defecerit in probando quod predicta collatio, ut asseritur facta sibi, premissam collationem nostram precesserit, ut est dictum. Decerni- mus insuper auctoritate prefata ex nunc irritum et inane si contra presentem provisionem, ordinationem et mandatum nostra secus a quoque scienter vel ignoranter contigerit attemptari.
Nuili ergo, et cetera, nostri dicti, ordinationis, mandati, volun- tatis, reservationis, impositionis, privationis et constitutionis etc. Dat. Laterani, xiii kal. martii, anno V*^.
In c. m. venerabilibus fratribus, . . Lincolniensi, . . Wintoniensi et . . Cremonensi episcopis. Dat. ut supra.
Bonifacio VIII 67
48.
Bonifacius VIII testatur, causam devolutaniy Apostolicam Sedena commisisse Nicolino de Camilla, Capellano dictae Sedis ac Apo- stolici Palatii Auditori causarum. Causa successive diversis AuditO" rUms ai eadem Sede commissa extHit, deinde ipse Papa eandem audiendam committit Onufrio de Trebis, Capellano suo et Auditori causarum S, P. A. qui sententiam super ea dicit. Causa appellatay ai eodem Bonifacio committiiur Symoni de MarviUa^ Capellano suo et causarum praelibati Palatii Auditori. Adhuc causa pendente coram Symone, Papa, iustis gravisque de causis, Ruikenensi Epi" scopo mandat ut eam de plano, sine strepitu et figura iudicH^ ter- minare procuret.
(Reg. Vat., 50, foL 253^, n. 386; Digard, Faucon, Thomas, n, 4931).
1301, decembris 6, Laterani.
VenerabUi fratri P\etr6\y episcopo Ruthenensi. Personam tuam nobis et Apostolice Sedi devota libenter, in quibus possumus, hono- ramus, et ea tibi, de quo fiduciam gerimus in Domino pleniorem, secure committimus, que ad comodum aliorum et ad tue mentis quietem tendere dinoscantur.
Petitio quidem tua nuper nobis exhibita continebat, quod inter magistrum lohannem dictum Labacalaria et magistrum Petrum Ber- nardi, canonicos Ruthenenses, super eo quod idem lohannes auctori- tate litterarum nostrarum se asserit in canonicum ecclesie Ruthenensis, sub expectatione vacature prebende, canonice fuisse receptum, dictus- que Petrus receptionem huiusmodi certis ex causis impugnat, orta materia questionis, et in causa huiusmodi, per appellationem dicti Petri ad Sedem Apostolicam devoluta, coram quondam magistro Nicolino de Camilla, Canonico Ambianensi, capellano dicte Sedis ac Apostolici palatii auditore causarum, per eandem Sedem auditore in dicta causa specialiter deputato, super libello ex parte dicti Petri oblato, lite inter procuratores partium legitime contestata de calum- pnia et ventate dicenda prestitis iuramentis hinc inde, ac dilecto filio magistro Andrea de Piperno, procuratore magistrorum Petri de Cabanis, archidiaconi Amelianensis in eadem ecclesia, Raymundi Pau- chelli, tunc sacriste, Berengarii de Landerra et quondam Bernardi de Veyraco, canonicorum dicte ecclesie, qui etiam contra dictum
68 Saeculo XIV
lohannem certis ex causis occasione receptionis huiusmodi appellarant, ad assistendum tantum dicto magistro Petro in ipsius cause pro- secutione, ne in ea coUuderetur, admisso, demum Auditore viam universe carnis ingresso, et causa ipsa coram diversis Auditoribus, quibus successive ab eadem Sede commissa extitit, agitata, dilectus filius magister Onufrius de Trebis, Capellanus noster et auditor causarum palatii memorati a nobis in eadem causa deputatus Audi- tor, visis et auditis hinc inde propositis, diffinitivam pro dicto lohanne sententiam promulgavit, ipsumque a petitione dicti Petri Bernardi absolvens, et eidem Petro imponens perpetuum silentium super eo, pronuntiavit pro parte dicti Petri Bernardi male in hac parte appellatum, et pro dicto lohanne bene processum fuisse, decla- rando nichilominus prebendam, que post receptionem sepefati lohannis, per consecrationem bone memorie Bernardi, episcopi Ruthenensis, olim ipsius ecclesie canonici, in ecclesia ipsa, huiusmodi lite pendente, vacarat, fore dicto lohanni tamquam sibi debitam conferendam, ei de . ipsa etiam providendo, a qua sententia pro parte dicti Petri Ber- nardi ad prefatam sedem extitit appellatum. Nosque ipsius appella- tionis, ab eadem sententia interiecte, causam dilecto filio magistro Symoni de Marvilla, Capellano nostro, thesaurario Metensi et causa- rum prelibati palatii Auditori, audiendam commisimus et fine debito terminandam. Coram quo, licet per procuratores dictarum partium aiiquandiu fuerit in causa ipsa processum, adhuc tamen eadem causa remanet indecisa. Cum autem, sicut asseris, ex huiusmodi questione, in prefata Ruthenensi ecclesia discordie, scissure, et scandala gravia sint exorta, ex quibus possunt tam eidem ecclesie quam personis ipsius pericula provenire pro eo maxime quod nonnuUi ex canonicis ecclesie memorate per receptionem dicti lohannis et provisionem sibi factam de predicta prebenda preiudicari dicunt statutis Capituli ecclesie prelibate, aliique canonici eiusdem ecclesie contrarium asseverant, nobis humiliter supplicasti, ut huiusmodi questioni, discordie, scis- sure ac scandalis providere de celeri et salubri remedio dignaremur. Nos igitur, qui libenter Christi fidelibus quietis et pacis comoda pro- curamus et evitamus scandala et pericula inter eos, sperantes quod per te, qui de facto et facti circumstantiis habere poteris notitiam pleniorem, super hiis poterit salubriter provideri, fraternitati tue per apostolica scripta mandamus, quatinus huiusmodi causam et depen- dentes ab ipsa, non obstantibus appellationibus interpositis et proces- sibus omnibus habitis in eadem, seu quod coram dicto Symone Audi- tore noscitur, ut premittitur, in Curia Romana pendere, infra duorum
Bonifacio VIII - Clemente V - lohanne XXII 69
mensium (spatium) post receptionum presentium, de plano, sine stre- pitu et figura iudicii, vel concordia, sine pravitate tamen aliqua, si de ipsarum partium voluntate processerit, auctoritate nostra termi- nare procures, Ssiciens quod decreveris per censuram ecclesiasticam, appellatione remota, firmiter observari. Alioquin ex tunc, infra alios duos menses immediate sequentes, causam ipsam, instructam vel non instructam, ad predicte Sedis remittas examen. Dat. Laterani, viii id. deoembris, anno octavo.
49.
Clemens V (i 305-131 4) duabus consiiiutionibus < Dispendiosam > et € Sepe contingit > {guarum tenorem videas in VoL I: Generalia de rotalibus iudiciis - cap. II) legem ponit de iudiciis summariis in causis beneficialibuSy super decimis, matrimonialibus ^ super usuris et eas quoquamodo tangentibus, pertractandis a iudicibus delegatis a Papa.
50.
Ordinationes et Statuta lohannis XXII {12,16-1 2,i^) qteibus audientia causarum in Apostolico Pcdatio moderatur, praesertim quoad Audi^ iores et Notarios in eisdem causis scribentes. - Constitutio haec quotannis quasi integra legebatur cum ceteris Rotae constitutionibus die aperitionis Rotae, uti probat Liber Rotae constitutionum in quo leguntur ea dumtaxat qua heic asterisco communita sunt.
(BiBUOT. Vat., € Vat lat. 3986, h.8 * : Arch. Rot., « Const Rot. Pal. Apost. », fol. I; * Ltber Rotae* constttutwnum ; Dr. Georg Erler, *Der Liber Cancella- riae Apostolicae von Jahre 1380 » . Edit. Leipeig, 1888, pag. 157).
1331, Avenione.
* lohannes episcopus, servus servorum dei. Ad perpetuam rei memo- riam. ~ RaHo iuris exigit, debitum honestatis exposcit et pietatis consi- deratio persuadet, ut in cunctis dirigendis iudiciis et iustitia mini- stranda, sint, quoad presidentes, vigilantia studiosa, venusta modestia, cordium puritas, munditia manuum et consiliorum sanitas requirende ; in personis quoque ad conscribendum acta iudicialia deputatis, suffi- cientia operosa, fidelitas comprobata, vita honestatis, decentia com- mendanda, mercedis exactio moderata, benignitas ad pauperes com- passiva, sint merito exigende. Igitur in Romana curia, communi quidem patria, ubi est summum tribunal iudicii constitutum divinitus, et ubi
70 Soeculo XIV
lux et forma iustitie preeminent et prelucent, hec oportet necessario reperiri. Quare nos, qui, licet immeriti, sumus beati Petri successores et vice Christi fungimur super terram, cupientes, ut in Palatio Apo- stolico audientie causarum, ac in personis ad examinationem et con- scriptionem ipsarum pro tempore ordinatis, habeatur ordinatio limitata, congrua et salubris, circa earundem causarum Auditores ipsorumque notarios scribentes in causis huiusmodi, suadentibus rationabilibus causis, statuta et ordinationes que partitulariter et seriatim presentibus annotantur, auctoritate apostolica edimus, et ea precipimus perpetuis futuris temporibus inviolabiliter observari. *
§ I. Statuimus igitur et ordinamus, quod Auditores sine cappa et roqueto in loco, ubi residet Curia, in publico non incedant.
§ 2.'*' Item, quod prefati Auditores earumdem causarum palatii sint, audiendis et decidendis causis eis commissis . et committendis, fortius solito ^ diligentes.
§ 3. ''^ - Item, quod Auditores predicti, bona hora, diebus singulis iuridicis ad palatium conveniant, ^ - et immediate post pulsationem campane, que pulsatur ad horam tertie in ecclesia cathedrali, incipiant sederi ad audiendum causas; et dictum palatium non exeant donec partes satisfecerint vel per eas steterit suis terminis coram eis.
§ 4. Item, quod iidem Auditores illa festa dumtaxat observent, que hactenus de mandato nostro per audientiam literarum nostra- rum ipsos servari debere statuta fuisse noscuntur; et quod de cetero alia festa, seu dies alios, ex se ipsis vel alias statuere vel obser- vare aliquatenus non presumant; sed diebus aliis sic paratos se et sollicitos exhibe^nt in exhibenda iustitia partibus litigantibus coram ipsis, quod ex hoc merito debeant commendari.
§ 5. Item, quod illi ex eisdem Auditoribus, qui fratrum nostrorum ste roman. eccle Cardinalium familiares existunt, diebus iuridicis et horis quibus cause tractabuntur, Cardinales non sequantur eosdem, nec alibi se occupent, nisi a nobis vel a dictis Cardinalibus, quorum familiares, ut prefertur, existunt, specialiter vocarentur.
§ 6. * Item, quod Auditores per se vel alium, seu alios, a partibus, coram eis causas habentibus, seu a suis notariis coram ipsis scriben- tibus, vel ab aliis pro eisdem seu eorum nomine, nichil nec rem, nec obligationem, nec promissionem recipiant ; * - nec etiam pro ipsorum sigillo aut pro rubricis, in causis in quibus Auditores sunt vel fuerint deputati, vel alio quesito colore quocumque ; "*" - et quod consilia coau-
*- Duo verba: fortius solito, omissa sunt in Libro Rotae constitutionum.
lohanne XXII 71
ditorum secrete tenere debeant usque post sententiam promulgatam ; contrarium vero facientes per unum mensem ab ingressu eiusdem palatii suspendantur. Si autem iterato in eamdem culpam incidant, priventur perpetuo eorum officio audientie causarum palatii prelibati. * § 7. Item, quod Auditores predicti, presentes videlicet, statim post publicationem presentis ordinationis, posteri vero antequam ad officium admittantur,